________________
२८२
स्थानाङ्गसत्रे ऽन्यथा प्ररूपणा यथा-चारित्रेण-चारित्रग्रहणेन किम्-को लाभः, यत् चारित्री ज्ञानं दातुं न शक्नोति, ज्ञानेन विना किं भवति, लोके ज्ञान हि सर्वश्रेष्ठं वर्तते नान्यत्किमपीति ।। श्रुतप्रत्यनीकता यथा-श्रुतम्-आगमं प्रतीत्य सूत्राथे-तदुभयभेदेन त्रयः प्रत्यनीका भवन्ति । तत्र सूत्रम्-आचाराङ्गादिकम् , अर्थः-तद्वन्याख्यानं, तदुभयं-सूत्रार्थरूपं द्वितयमपि । तेषां प्रत्यनीकता-दूषणोद्भावनं यथा" जीवा य अजीवा य, वया पमाया तहा य अपमाया।
एयाणि पसिद्धाणि य, किमेत्थ सुत्तत्थभणणेणं ॥१॥" इति । छाया-जीवाश्चाजीवाश्च व्रतानि प्रमादास्तथा चाप्रमादाः ।
एतानि प्रसिद्धानि च, किमत्र सूत्रार्थभणनेन ॥१॥ इत्यादि ।६।!सू०७५॥ इसमें प्रमाण क्या है ? अत:-यह श्रद्धेय नहीं है ऐसा कथन करना यह दर्शनविषयक अन्यथा प्ररूपणा है। चारित्र ग्रहण से क्या लाभ है ? क्यों कि-चारित्री ज्ञान तो दे नहीं सकता है, और ज्ञान के विना कुछ होता नहीं है, लोक में ज्ञान सर्वश्रेष्ठ कहा गया है, और कुछ सर्वश्रेष्ठ नहीं कहा गया है इस प्रकार का कथन चारित्रविषयक अन्यथा प्ररू. पणा रूप होती है। श्रुत को आश्रित करके तीन प्रत्यनीक कहे गये हैं, जैसे-सूत्रप्रत्यनीक अर्थप्रत्यनीक और तदुभयप्रत्यनीक, आचाराङ्ग आदि सूत्ररूप आगम है इनका व्याख्यान अर्थरूप आगम हैं, सूत्र और अर्थ यह उभयरूप आगम है इनमें दूषणों का उद्भायन करना यह उनकी प्रत्यनीकता है। जैसे " जीवाय अजीवा य" इत्यादि । जीव अजीचव्रत अप्रमाद ये तो प्रसिद्ध ही हैं, फिर सूत्र, अर्थ पढने से प्रयोजन क्या है, अर्थात् कुछ भी नहीं। मू० ७५ ॥
पहले जो कल्पस्थिति कही गई है वह गर्भज मनुष्यों को ही होती શ્રદ્ધા શા માટે રાખવી જોઈએ !” આ પ્રકારનું કથન કરનારને દર્શન પ્રત્યેનીક કહે છે. “ચારિત્ર ગ્રહણ કરવામાં શું લાભ છે? ચારિત્રશાળી જીવ જ્ઞાન તે આપી શકતું નથી, અને જ્ઞાન વિના કેબ લાભ થતું જ નથી. લેકમાં જ્ઞાન ને જ શ્રેષ્ઠ કહ્યું છે, બીજુ કંઈ પણ તેનાથી ઉત્તમ નથી. આ પ્રકારની વિપરીત પjષણા કરનારને ચારિત્ર પ્રત્યેનીક કહે છે. શ્રતની અપેક્ષાએ પણ ત્રણ પ્રત્યનીક કહ્યા છે-(૧) સૂત્ર પ્રત્યેનીક (૨) અર્થ પ્રત્યેનીક અને (૩) તદુભય પ્રત્યેનીક
આચારાંગ આદિ સૂત્રરૂપ આગમ છે. તેનું વ્યાખ્યાન તે અર્થરૂપ આગમ છે. સૂત્ર અને અર્થ એ બને ઉભયરૂપ આગમ છે. તેમાં દૂષણેનું આરોપણ १२यु, थे तभना प्रत्येनी प्रत्यनीता छ -“जीवा य अजीवा य" त्याle "०५, १०, प्रत, अप्रमाद, तो onldi तत्वोछे. तो सूत्र, अथ આદિ વાંચવાની જરૂર જ શી છે ?” આ પ્રમાણે કહેનારને શ્રત પ્રત્યેનીક
छ. ।। २. ७५ ॥
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
