________________
२४८
स्थानाङ्गसूत्रे
क्रिया, तस्यां जड़:-अलस इत्यर्थः, समिति-गुप्ति-प्रतिलेखनादि क्रियां पुनः पुनरुपदिश्यमानामप्यतीवजड़तया यः कर्तुं न शक्नोति सः ३। क्लीवः ५, वातिकः ( व्याधित ) श्वोक्तलक्षणः ६। स्तेन:-चौरः ७, राजापकारी-राजा. पराधी ८, उन्मत्तः-प्रसिद्धः ९ । अदर्शनः-दृष्टिहीनः, अन्ध इत्यर्थः १० । दासः ११, दुष्टः १२, मूढः १३ एते प्रसिद्धाः । ऋणात्तः-ऋणपीडितः १४, जुङ्गिका व्यङ्गितः हीन इत्यर्थः अयं जाति-कर्म-शिल्प-शरीरभेदा-चतुर्विधः । तत्र जातिजुङ्गिकाः-जात्या जुङ्गिकाः-हीनाः । ते चत्वारः-पाणाः, डोम्बाः किणिकाः श्वपचाश्च । तत्र पाणाः-ये ग्रामनगरादेवहिराकाशेऽनावृतस्थाने वसन्ति, डोम्बाःवन्दनादिक्रिया में अतीतस्थूल होने के कारण अशक्त होता है २। जो क्रिया करने में अलस (आलसी) होता है वह क्रियाजड़ है, ऐसा यह क्रियाजड़ समिति गुप्ति प्रतिलेखना आदि क्रियाओं को बार बार समझाने पर भी अतीय जड़ होने के कारण यथावत् कर नहीं सकता है३। क्लीव और वातिक (व्याधित ) इनका लक्षण तो कह ही दिया गया है ६ स्तेन चोर ७ राजापकारी राजापराधी ८ उन्मत्त पागल ९ अदर्शन दृष्टिहीन (अन्धा) १०, दास ११ दुष्ट १२ मूढ १३ ऋणात ऋण से पीडित १४ एवम्-जुङ्गिक व्यङ्गित अङ्गहीन, ये सब दीक्षा देने के अयोग्य कहे गये हैं। यह जुङ्गिक-जाति, कर्म, शिल्प, और शरीर के भेद से चार प्रकार का कहा गया है जो जाति से हीन होता है वह जातिजुङ्गिक है । जातिजुङ्गिक भी चार प्रकार के होते हैं-पाण, डोम्ब, મર્થ નિવડે છે. માટે તેને પ્રવજ્યા દેવાને ચગ્ય કહો નથી. જે માણસ યિા કરવામાં આળસ કરનારો હોય છે, તેને ક્રિયાજડ કહે છે. એ કિયાજડ માણસ વારંવાર સમજાવવા છતાં પણ સમિતિ, ગુપ્તિ, પ્રતિલેખના આદિ કિયાઓ, પિતાની જડતાને કારણે એગ્ય રીતે કરી શકતો નથી, (૫) કલીબ અને (૬) વાતિક (વ્યાધિત ), આ બન્નેનાં લક્ષણે તે આ સૂત્રમાં જ પહેલાં पतामा २६ छे. (७) स्तेन ( या२), (८) २०१५11 मेटले है शM५२॥धी, (6) जन्मत्त (114-131), (१०) मश-टिहीन-41, (११) हास, (१२) दुष्ट, (१3) भू-भूर्म (१४) (१५) अयात-वा२, तय જુગિક, ચંગિત અને અંગહીનને પણ દીક્ષા દેવા યોગ્ય કહ્યા નથી.
જેગિક મનુષ્યના જાતિ, કર્મ, શિલ્પ અને શરીરના ભેદથી ચાર પ્રકાર કહ્યા છે. જે જાતિની અપેક્ષાએ હીન હોય છે, તેને જાતિગિક કહે છે જાતિજુગિક પણ ચાર પ્રકારના હોય છે–પાણ, ડોમ્બ, કિણિક અને શ્વપચ.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
