________________
स्थानानसूत्र पूर्व जीवा धर्मतो निरूपिताः, साम्प्रतं तथैव पुद्गलान् तदनु तत्पस्तावाद् विस्रसापरिणतपुद्गलरूपान् नरकावासांश्च निरूपयन्नाह
मूलम्-तिविहा पोग्गला पण्णत्ता, तं जहा-पओगपरिणया मीसापरिणया वीससापरिणया १॥ तिपइडिया णरगा पण्णत्ता, तं जहा-पुढविपइट्रिया, आगासपइट्रिया, आयपइट्रिया२। गमसंगहववहाराणं पुढविपइट्ठिया, उज्जुसुयस्स आगासपइडिया, तिण्हं सद्दणयाणं आयपइट्रिया ३ ॥ सू० ५८ ॥ __छाया-त्रिविधाः पुद्गलाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-प्रयोगपरिणताः, मिश्रपरिणताः, वित्रसापरिणिताः १ । त्रिप्रतिष्ठिता नरकाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-पृथिवीपतिष्ठिताः आकाशप्रतिष्ठिताः, आत्मप्रतिष्ठिताः । नैगमसंग्रहव्यवहारा पृथिवीप्रतिष्ठिताः, ऋजुश्रुतसूत्रस्य आकाशप्रतिष्ठिताः, त्रयाणां शब्दनयानाम् आत्मपतिष्ठिताः॥सू.५८॥ __टीका-'तिविहा' इत्यादि । त्रिविधाः पुद्गलाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-ते यथा -प्रयोगपरिणताः, प्रयोगेण-जीवव्यापारेण परिणताः-तथाविधपरिणतिमुपनीताः,
पहिले जीव धर्मकी अपेक्षा लेकर निरूपित किये। अब सूत्रकार पुगलों का और विस्रसा परिणत पुद्गलरूप नरकावासों का वर्णन करते हैं-'तिचिहा पोग्गला पण्णत्ता' इत्यादि।
सूत्रार्थ-पुरल तीन प्रकारके कहे गये हैं-जैसे-प्रयोगपरिणत मिश्रपरिणत और विस्रसापरिणत । नरकावास तीनमें प्रतिष्ठित कहेगये हैं-जैसे पृथिवी प्रतिष्ठित, आकाश प्रतिष्ठित, और आत्मप्रतिष्ठित, नैगम, संग्रह और व्यवहार ये पृथिवीप्रतिष्ठित हैं। ऋजुश्रुत आकाशप्रतिष्ठित है तीन शब्दनय आत्मप्रतिष्ठित हैं।
આગલા સૂત્રમાં છવધની પ્રરૂપણ કરવામાં આવી. હવે સૂત્રકાર પુનું અને વિસસાપરિણત પુલરૂપ નરકાવાસનું વર્ણન કરે છે–
"तिविहा पोग्गला पण्णत्ता" त्याहसूत्राय-Ya aey sti si -(१) प्रयोगपरिणत, (२) मिश्रपरिणत (3) विखसा परिणत. न२४ापास स्थानमा प्रतिष्ठित ( २२सा ) छे-(१) પૃથ્વી પ્રતિષ્ઠિત, (૨) આકાશ પ્રતિષ્ઠિત અને આત્મપ્રતિષ્ઠિત, નૈગમ સંગ્રહ અને વ્યવહાર, એ પૃથ્વીપ્રતિષ્ઠિત છે. જુશ્રુત આકાશપ્રતિષ્ઠિત છે. ત્રણ શબ્દ નય આત્મપ્રતિષ્ઠિત છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
