________________
स्थानानसूत्रे विकृता । त्रिविधा योनिः प्रज्ञप्ता, तद्यथा-कूर्मोन्नता, शङ्खावा, वंशीपत्रिका । कूर्मोन्नता खलु योनिः उत्तमपुरुषमातृणाम् । कूर्मोन्नतायां खलु योनौ त्रिविधा उत्तमपुरुषा गर्भ व्युत्क्रामन्ति, तद्यथा-अर्हन्तः, चक्रवर्तिनः, बलदेववासुदेवाः । शङ्कावर्ता योनिः स्त्रीरत्नस्य । शङ्खावर्तीयां खलु योनौ बहवो जीवाश्च पुद्गलाश्च व्युत्क्रामन्ति व्यवक्रामन्ति च्यवन्ते उपपद्यन्ते, नो चैव खलु निष्पधन्ते । वंशीपत्रिका खलु योनिः पृथगजनस्य । वंशीपत्रिकायां खलु योनौ बहवः पृथगूजना गर्भ व्युत्क्रामन्ति ॥ सू. १९॥
टीका-तिविहा जोणी' इत्यादि ।
युवन्ति-तैजसकार्मणशरीरवन्तः सन्तो जीवा औदारिकादिशरीरेण मिश्री भवन्त्यस्यामिति योनिः-जीवस्योत्पत्तिस्थानम् । सा त्रिविधा शीता, उष्णा, वंशीपत्रिका के भेद से भी योनि तीन प्रकार की कही गई है-उत्तम पुरुषों का जन्म कूर्मोन्नतयोनि से होता है अर्थात् उत्तमपुरुषों की माताओं की कूर्मोन्नत योनि होती है कूर्मोन्नत योनि में विविधता उत्तम पुरुष गर्भमें आतेहैं। तीन प्रकारके उत्तमपुरुष इस प्रकारसे है-अर्हन्त, चक्रवर्ती और बलदेव वास्तुदेव, स्त्री रत्नकी शङखावर्त योनि होतीहै, शङ्खावर्त योनि में कोई भी जीव निष्पन्न नहीं होता है । यद्यपि शंखावर्तयोनि में अनेक जीव और पुद्गल आते हैं और मरते हैं इससे अन्ययोनि में भी जाते हैं और वहां से उत्पन्न होते हैं पर गर्भरूप में वे वहां निष्पन्न नहीं होते हैं, वंशपत्र योनि सामान्यजन की होती है वंश पत्रिका योनि में अनेक पृथक् जन गर्भ में अवतरित होते हैं। टीकार्थ-तैजस और कार्मण शरीरधारी जीव औदारिक आदि शरीर के ' અથવા એનિના નીચે પ્રમાણે ત્રણ પ્રકાર પણ પડે છે-- ૧) ફર્મોન્નત, (२) शमावत', भने (3) शापत्रिी . उत्तम पुरुषोनी म भनित योनि. માંથી થાય છે એટલે કે ઉત્તમ પુરુષની માતાઓની યોનિ ફર્મોન્નત હોય છે. અહંન્ત, ચકવર્તી અને બલદેવ વાસુદેવ, આ ત્રણે ઉત્તમ પુરુષ ગણાય છે. આ ત્રિવિધ ઉત્તમ પુરુષે કૂર્મોનત યોનિમાં આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. સ્ત્રીરત્નની ચનિ શંખાવત હોય છે. શંખાવર્ત યોનિમાં કોઈ જીવ ઉત્પન્ન થતો નથી–જે કે શંખાવર્ત નિમાં અનેક જીવ અને પુલ આવે છે અને મરે છે, ત્યાંથી અન્ય નિમાં પણ તેઓ જાય છે અને ત્યાં ઉત્પન થાય છે પરંતુ તેઓ ત્યાં ગર્ભરૂપે નિષ્પન થતા નથી. વંશપત્ર નિને સદૂભાવ સામાન્યજનમાં હોય છે. વંશપત્રિકા નિમાં અનેક પૃથફ જન (જીવ) ગર્ભમાં मवतरित थाय छे (मावे छे.) ટીકાર્થ-તેજસ કામણ શરીરધારી જીવ દારિક આદિ શરીરની સાથે જ્યાં
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર ૦૧
