________________
सुधा टीका स्था०२ उ०॥सू० ४६ लोकस्वरूपनिरूपणम्
५२७ इदं च मरणादि स्वरूपं भगवता लोके प्ररूपितमिति प्रश्नोत्तररूपेण लोकस्वरूपमरूपणामाद--
मूलम् --के अयं लोगे? जीवच्चेव अजीवच्चेव । के अणंता लोए ? जीवच्चेव अजीवच्चेव । के सासया लोए ? जीवच्चेव अजीवच्चेव ॥ सू० ४६ ॥
छाया-कोऽयं लोकः ? जीवाश्चैव अजीवाश्चैव । केऽनन्तालो के ? जीवाचैव अजीवाश्चैव । के शाश्वतालोके ? जीवाश्चैव अजीवाश्चैव ।। ०४६ ॥
टीका-के अयं इत्यादि । अयं लोकः कः इति प्रश्नः । अत्र 'इदम् । शब्दो देशतः प्रत्यक्षस्य आसन्नस्य च वाचकः । यत्र भगवताऽप्रशस्तपशस्तम रमरणादि समस्तवस्तुस्तोमतत्त्वमभिहितं स इत्यर्थः । लोकः-लोक्यते के वलालोकेन यः स लोकः-पश्वास्तिकायात्मकः, सोऽयं लोकः कः कथंभूतः ? इति प्रष्टुराशयः । उत्तरमाह-जीवाश्च अजीवाश्चेति जीवाजीवस्वरूपो लोक-इत्यर्थः । लोक
इस प्रकार के इन मरणों का स्वरूप भगवान ने इस श्लोक में प्ररूपित किया है अतः अब सूत्रकार प्रश्नोत्तर के रूप से लोक के स्वरूप का कथन करते हैं-(के अयं लोगे ? जीवच्चेव अजीवच्चेव) इत्यादि। ___टीकार्थ-यह लोक क्याहै ? ऐसा यह प्रश्न है अतः भगवान् ने जहां पर अप्रशस्त और प्रशस्त मरणादिरूप समस्तवस्तुओं का स्वरूप कथन किया है ऐसा वह लोक है ? इसके उत्तर में कहा गया है कि " जीवाश्चैव अजीवाश्चैव" यह लोक जीव और अजीवरूप है-अर्थात् पश्चास्तिका. यरूप यह लोक है केवलरूप आलोक (प्रकाश) के द्वारा जो देखा जाता રહેતે એ તે સમ્યગૂ ધ્યાનમાં લીન રહે છે અને એ સ્થિતિમાં જ પોતાનાં प्राय छ। छे. ह्यु ५५ छे -" इंगिय देसंमि सयं” इत्यादि. ॥ सु. ४५॥
ભગવાને આ પ્રકારના આ મરણનું સ્વરૂપ આ લેકમાં પ્રરૂપિત કર્યું છે. તેથી હવે સૂત્રકાર પ્રશ્નોત્તર રૂપે લેકના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરે છે–
"के अयं लोगे ? जीवेचेव अजीवेचेव" छत्यादिટીકાર્થ “આ લેક શું છે?” આ પ્રકારને પ્રશ્ન અહીં પૂછવામાં આવ્યો છે. એટલે કે ભગવાને જ્યાં અપ્રશસ્ત અને પ્રશસ્ત મરણાધિરૂપ સમસ્ત વસ્તુઓના સ્વરૂપનું કથન કર્યું છે એ તે લેક કેવા સ્વરૂપવાળો છે. તેના ઉત્તર રૂપે स वामां माथु छ है-" जीवाश्चैव अजीवाश्चव" मा सो ७१ मन અજીવ રૂ૫ છે. એટલે કે પંચાસ્તિકાય રૂપ આ લેક છે. કેવળજ્ઞાન રૂપ આલેક (પ્રકાશ) દ્વારા જેને દેખી શકાય છે, તે લેક કહેવાય છે અને એ તે લેક જીવાજીવસ્વરૂપ છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
