________________
७७२
सूत्रकृतागसूत्रे पाणा' विग्रहाय तत्र आराद् ये स्थावराः प्राणाः 'जेहिं समणोवासगस्त' येषु श्रमणोपासकस्य 'अट्ठाए दंडे अणिक्वित्ते' अर्थाय दण्डोऽनिक्षिप्तः 'अणट्टाए णि. क्खित्ते' अनर्थाय दण्डो निक्षिप्तः 'तेसु पञ्चायति' तेषु प्रत्यायान्ति-आगच्छन्ति ते जीवास्त्रमा भूतपूर्वाः 'जेहिं समणोवासगस्स अट्टाए दंडे अणिक्खित्ते अगट्टाए णिक्खित्ते' येषु श्रमणोपासकस्याऽर्थाय दण्डोऽनिक्षिप्तोऽनीय दण्डो निक्षिप्ता, 'जाव ते पाणा वि जाव' याव ते माणा अपि उच्यन्ते तसा अपि यावत् 'अयं पि भेदे से णो णेयाउए मवई' अयमपि भेदः स नो नैयायिको भवति, अत: श्रावकस्य प्रत्याख्यानं नाऽसङ्गतमिति । 'तत्थ जे ते परेणं तस थावरा पाणा' तत्र ये ते परेण सस्थावराः प्राणाः 'जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणंताए' येषु श्रमणोपासकस्यादानश आमरणान्ताय दीक्षाग्रहणमवधीकृत्य स्याद् यावन्मरणं देशावकाशिषु जीवकायेषु दण्डः परिहतः । 'ते तो आउं विषजति' ते तत आयुर्विमजहति त्यजन्ति, 'विपजहित्ता ते' विप्रहाय ते 'तत्थ परेणं चेव तसा थावरा पाणा' तत्र परेण चैव ये साः स्थावराश्च प्राणिनः 'जेहिं समणोवासगस्स' रूप में, जिनको श्रावक ने दंड देना नहीं छोड़ा है किन्तु अनर्थ दंड देना छोड दिया है, उनमें वे जन्म लेते हैं, श्रावक उनको निरर्थक दंड नहीं देता है। वे प्राणी भी कहलाते हैं और त्रस भी कहलाते हैं अतएव श्रावक के व्रत को निर्विषय कहना ठीक नहीं है।
जो उस और स्थावर प्राणी श्रावक के द्वारा ग्रहण किये हुए देश परिमाण से भिन्न देशवर्ती हैं जिनको श्रावक ने व्रतग्रहण से लेकर मरणपर्यन्त दण्ड देना त्याग दिया है, वे उस आयु को त्याग कर श्रावक के द्वारा ग्रहण किये हुए देशपरिमाण से बाहर अन्य देश में जो त्रस और स्थावर प्राणी हैं, जिनको श्रावक ने व्रतग्रहण से लेकर मरणपर्यन्त दंड देना त्याग दिया है, उनमें उत्पन्न होते हैं उनमें દેવાને ત્યાગ કરેલ નથી. પરંતુ અનર્થ દંડ દેવાને ત્યાગ કરેલ છે, તેમાં તે જન્મ ધારણ કરે છે, શ્રાવક તેને નિરર્થક દંડ દેતા નથી, તેઓ પ્રાણી પણ કહેવાય છે અને ત્રસ પણ કહેવાય છે, તેથી જ શ્રાવકના વ્રતને નિર્વિષય કહેવું તે ન્યાયયુક્ત નથી.
જે ત્રસ અને સ્થાવર પ્રાણી શ્રાવકદ્વારા ગ્રહણ કરેલ દેશપરિણામથી જુદા દેશમાં રહેલા છે, જેને શ્રાવકે ગત ગ્રહણથી લઈને મરણપર્યત દંડ દેવાને ત્યાગ કરેલ છે. તેઓ એ આયુષ્યને ત્યાગ કરીને શ્રાવક દ્વારા ગ્રહણ કરવામાં આવેલ દેશ પરિણામથી બહારના બીજા દેશમાં જે ત્રસ અને સ્થાવર
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્રઃ ૪