________________
समयाबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ.७ प्रतिज्ञाभङ्गविषये गौतमस्योत्तरम् ७१५ नागरिकाणां जनानां हननं करिष्यामीति प्रतिज्ञां कृतवान् कश्चित् तत्र नगरतो बहिर्गतस्य तन्नगरीयस्य हनने प्रतिज्ञाकर्तुः प्रतिज्ञामनदोषो भवत्येव । इत्युदक कृतप्रश्नं गौतम उत्तरयति-'तसावि' मा अपि-त्रसजीवा हि वसनामकर्मोदयेन फलानुभवाय त्रस इति शब्देन 'बुच्चंति' उच्यन्ते व्यवहियन्ते 'तसा तससंभार कडेण कम्मुणा णामं च णं अब्भुवयं भवई' त्रसास्त्रससंमारकृतेन कर्मणा नामचाभ्युपगतं भवति, सम्मारो नामकर्मणोऽवश्यं विपाकाऽनुमवेन वेदनम् त्रस इति कर्मोदयेन त्रस इति नाम धारयन्ति । 'तसाउयं च णं पलिकरवीणं भवइ, तसकायट्ठिया ते तओ आउय विप्पजहंति' सायुष्क च खलु परिक्षीणं भवति, सकायस्थितिका:-त्रसकाये स्थितिर्येषां ते तथा, त्रसकाये तदीय स्थितिहेतुभूते कर्मणि नष्टे सति ते-त्रसाः तदायुष्क विप्रजहति । तदा सायुः परिक्षीयते-एव, सशरी. रकारणभूतं कम चाऽपगतम्-तदा ते त्रमाः तादृशमायुस्त्यजन्ति । 'ते तो आउयं विप्पजहिता थावरत्ताए पञ्चायति' ते-साः सायुष्क विप्रहाय स्थावरस्वाय प्रत्यायान्ति । 'थावरा वि वुच्चंति-थावरा थावरसंभारकडेगं कम्मुणा णामं च णं अभुवयं भवई' स्थावरा अपि उच्यन्ते स्थावराः स्थावरसम्भारकृतेन कर्मणा नाम च खलु अभ्युपगतं भवति । स्थावरजन्तवोऽपि स्थावरनामहो जाते हैं । वह श्रावक उन स्थावर जीवों का जो पहले त्रस थे, घात करता है। तब उसको त्याग भंग का पाप क्यों नहीं लगता? इस प्रश्न का यहां उत्तर दिया जाता है--
त्रस जीव अवश्य भोगने योग्य त्रस नामकर्म के उदय से अर्थात् बस नामकर्म का फल भोगने के कारण त्रस कहलाते हैं। इसी कारण वे 'स' इस नाम को धारण करते हैं । जब उनकी त्रस आयु का क्षय हो जाता है और उसकाय में स्थिति का कारण भूत कर्म भी क्षीण हो जाता है, तब वे त्रस आयु को त्याग देते हैं और स्थावर पर्याय को પછી તે શ્રાવક તે સ્થાવર જીવોને, કે જે પહેલાં ત્રસ હતા, તેમને ઘાત કરે છે, ત્યારે તેમને પ્રતિજ્ઞાભંગનું પાપ કેમ લાગતું નથી ? આ પ્રશ્નને ઉત્તર અહીંયાં આપવામાં આવે છે.
ત્રસ જીવ અવશ્ય જોગવવાને યોગ્ય ત્રસ નામકર્મના ઉદયથી અર્થાત ત્રસ નામકર્મનું ફળ ભોગવવાના કારણે ત્રસ કહેવાય છે. એજ કારણે તેઓ “બસ” આ નામને ધારણ કરે છે. જ્યારે તેઓના ત્રાસપણાના આયુષ્યને ક્ષય થઈ જાય છે, અને ત્રસકાયમાં સ્થિતિના કારણભૂત કમ પણ ક્ષીણ થઈ જાય છે. ત્યારે તેઓ વસાણાના આયુષ્યનો ત્યાગ કરી દે છે. અને સ્થાવર પર્યાયને ધારણ
श्री सूत्रता सूत्र : ४
