________________
७१२
सूत्रकृताङ्गसत्रे बदाम स्त्रमाः पाणा इति, तान् यूयं वदथ त्रसभूताः प्राणा इति । 'एए संति दवे ठाणा तुल्ला एगट्ठा' एते द्वे स्थाने तुल्यार्थे-एकार्ये । इमे द्वे अपि पदे त्रस इति भूत इति समानार्थके एव । एकार्थतया-एकस्यैव द्वयोरपि मध्ये कस्याऽपि प्रयोगे पुन स्तत्र पर्यायरूपस्य प्रयोगः पौनः पुनिकं निरर्थकतां च याति । 'किमा. उसो ?' हे आयुष्मन् किम् 'इमे भे सुप्पणीयतराए भवई' अयं युष्माकं पक्षः सुप. णीततरो भवति । 'तसभूया पाणा तसा इइ' सभूताः माणास्त्रसा इति । 'इमे भे दुप्पणीयतराए भवइ तसा पाणा तसा' अपि तु-अयं युष्माकं दुष्मणीततरो भवति, प्रसाः प्राणास्त्रसाः, यदोभयोरपि समानार्थता तदा, “एगमाउसो ! पडि. कोसह एगं अभिणंदह' एकमायुष्मन् ! प्रतिक्रोशथ-एकं पक्षं निन्दथ, एकम परं च पक्षम् अभिनन्दथ-प्रशंसथ। 'अयंपि भेदो से णो णेआउए भवइ' हे आयुः ध्यन् ! अयमपि भेदः समानार्थकत्वेऽपि एकपक्षस्य निन्दा-अपरपक्षस्य प्रशंसन मिति भेदो न नैयायिकः-न्याययुक्तो न भवति । 'भगवं च णं उदाह' भगवांश्च गौतमः पुनराह-संतेगइया मणुस्सा भवंति' सन्ति एकके मनुष्या, भवन्ति 'तेसिं च णं वृत्तपुव्वं भवई' तैश्वेदमुक्तपूर्व भवति-बहवो मनुष्या एतादृशाः स्थान एकार्थक हैं अर्थात् त्रस और सभूत, इन दोनों शब्दों का अर्थ एक ही है । जब दोनों शब्दों का अर्थ एक ही है तो दोनों में से किसी भी एक शब्द का प्रयोग करने पर पुनः वही उसके पर्यायवाचक शब्द का प्रयोग करना पुनरुक्ति है और निरर्थक भी है । हे आयुष्मन् ! ऐसी स्थिति में क्या 'त्रसभूत प्राणी त्रस' ऐसा आपका कहना ठीक है ? नहीं, यह ठीक नहीं है । जब दोनों शब्द समानार्थक हैं तो आप एक की प्रशंसा और दूसरे की निन्दा क्यों करते हैं ? हे आयुष्मन् यह न्याय संगत नहीं है।
भगवान् श्री गौतम स्वामी पुन: बोले-बहुत से मनुष्य ऐसे होते અર્થાત્ ત્રસ અને ત્રણભૂત આ બને શબ્દોને અર્થ એક જ પ્રકારનો છે, જ્યારે અને શબ્દનો અર્થ એક જ પ્રકારનો છે. તે બન્નેમાંથી કોઈપણ એક શબ્દ પ્રયોગ કરવાથી ફરીથી એજ તેના પર્યાયવાચક શબ્દોનો પ્રયોગ કરે તે પુનરૂક્તિ દોષ કહેવાશે. અને તે નિરર્થક પણ છે. જે આયુમન આ પરિસ્થિતિમાં શું ત્રસભૂત પ્રાણ ત્રસ’ એ પ્રમાણેનું આપનું કથન બરાબર છે? ના તે બરાબર નથી. જ્યારે બન્ને શબ્દ સમાન અર્થવાળા છે, તો આપ એકની પ્રશંસા અને બીજાની નિંદા કેમ કરો છો ? હે આયુષ્યનું આ કથન ન્યાય પુર:સર નથી.
ભગવાન શ્રી ગૌતમ ૨વામી ફરીથી કહે છે કે ઘણા મનુષ્ય એવા હોય
श्री सूत्रता सूत्र : ४
