________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ४ प्रत्याख्यान क्रियोपदेशः ४६७ संयमरहितः, अविरत:-वैराग्यरहितः, अतिहाऽपत्याख्यात पापकर्मा-पापकर्महननप्रत्याख्याताकारको भवति, तथा-'सकिरिए' सक्रियः-सावधर्मयुक्तः 'असंवुडे' असंवृतः-संगररहितः ‘एगंतदंडे' एकान्तदण्ड:-प्राणिनां सदा दण्ड. कारकः 'एगंतवाले' एकान्तबालोऽज्ञानी 'एगंतसुत्ते' एकान्तमुप्तः-नियमतोऽ. ज्ञाननिद्रयाऽभिभूतः । 'स बाल:- एतादृशोऽज्ञानी भवति, तथा-'अवियारमण वयणकायवक्के' अविचारमनोववनकायवाक्य-मानसिकवाचनिककायिक विचाररहितः कर्तव्या मर्तव्यविवाररहितमनोवचनकायवाक्यवानित्यर्थः, 'मुविणमवि ण पासई' स्वप्नमपि न पश्यति, यत्पापं स्वप्नेऽपि न ज्ञायते तस्याऽपि कर्ता भात्ये. वाऽविरतिमत्वात् । किन-पावे य से कम्मे कज्जई' पापश्च कर्म स करोत्येव, अतो यदुक्तम्-असंतोऽविरतः पुरुषः संज्ञी वा-असंज्ञी वा पापं कर्म करोत्येवेति सत्यमेव प्रतिपादितमिति भावः ॥p०४॥६६॥
मूलम्-नोदए आह-से किं कुव्वं किं कारवं संजयविरयपडिहयपच्चक्खायपावकम्मे भवइ ? आयरिए आह-तत्थ खल्लु जीवों को असंयत, अविरत, क्रियायुक्त और असंवृत कहा है । पापकों को प्रतिहत और प्रत्याख्यात न करने वाला भी कहा है। ऐसा जीव एकान्तदंड-हिंसक, एकान्तबाल अज्ञानी, एकान्तलुप्त-अज्ञाननिद्रा से अभिभूत होता है । वह विचाररहित मन वचन कायवाला है। उसको कर्तव्य और अकर्तव्य का विवेक नहीं होता। अविरतिमान होने के कारण वह स्वप्न में भी जिस पाप को नहीं जानता, उसका भी कर्ता होता है। वह पापकर्म करता है। तात्पर्य यह है कि असंयत एवं अविरत जीव, चाहे संज्ञो हो या असंज्ञी, अवश्य ही पापाकर्म करता है, यह जो कहा गया है सो समीचीन ही कहा गया है ॥४॥
ને અસંત, અવિરત, ક્રિયાયુક્ત અને અસંવૃત કહ્યા છે. પાપકને પ્રતિહત અને પ્રત્યાખ્યાત ન કરવાવાળા પણ કહી છે. એવા જ એકાન્ત દંડ-હિંસક એકાન્ત બાલ-અજ્ઞાની એકાન્તસુખ-અજ્ઞાન નિદ્રાથી પરાજીત થાય છે. તે વિચાર વિનાના મન, વચન અને કાયવાળા છે. તેને કર્તવ્ય અને અકર્તવ્યને વિવેક તે નથી. અવિરતિમાન હોવાના કારણે તે સ્વમમાં પણ જે પાપને જાણતા નથી, તેને પણ કરવાવાળા હોય છે. તેઓ પાપકર્મ જ કરે છે.
તાત્પર્ય એ છે કે–ચાહ સંસી હોય કે અસંશી હોય તેઓ પાપકર્મ આવશ્યજ કરે છે. જે આ કહ્યું તે બરાબર જ કહ્યું છે. સૂત્રકા
श्री सूत्रतांग सूत्र : ४
