________________
सूत्रकृताङ्गो कायमेव संकामन्ति । यथार्म यथाश्रुतम् । नायमस्ति नियमो यत् संज्ञी संज्ञी एव भवेत् । असंज्ञी च असंज्ञी एव भवेत्, कर्माऽधीनस्य हि वैचित्र्यम् , कर्मचाऽऽकेवलज्ञानं स्वाधिकार न त्यजति, अत्य जन् जीवान् उच्चावचान सहशतया विसहशतया उत वोभयतया परिभ्रामयति । 'जे एए संनी वा असंनी वा सम्वे ते मिच्छायारा निच्च पसहविश्वायचित्तदंडा, तं जहा पाणावाए जाय मिच्छादसणसरले ये पते संझिनो याऽसंज्ञिनो बा जीवा इनि शेषः, ते सर्वे मियाचारा:-अवि. मुदाचाराः, अपत्याख्यनित्वात् , नित्यं पशठव्यतिपातचित्तदण्डाः। इमे सर्वे जीवा: मिथ्याचारा स्तथैव सर्वदा शठतायुक्तधूर्ततायुक्तहिंसात्मकचित्तवृत्ते. धारणकर्तारः सन्ति । तथा-प्राणातिपाते यावद् मिथ्यादर्शनशल्ये, पाणाति. पातादारभ्य मिथ्यादर्शनशल्यान्तपापकर्मणि निरताः सन्तीति। 'एवं खजु भगवया अक्वाए असंजए अविरए अप्पडिहयअपच्चक वायपावकम्मे सकिरिए' एवं खलु-अस्मात् कारणादेव भगवता तीर्थकरेण अख्यातः, असंयतःमें भी उत्पन्न हो जाते हैं। ऐसा कोई निघर नहीं है कि संज्ञी जीव भवान्तर में संज्ञी के पर्याय में ही उत्पन्न हो और असंज्ञी जीव मरकर असंज्ञी ही हो। संज्ञो असंज्ञी आदि की विचित्रता कर्म के अधीन ही है,
और जब तक मुक्ति प्राप्त न हो जाय तब तक उसका प्रभाव नष्ट नहीं हो सकता और जबतक कर्म का प्रभाव नष्ट न हो जाय तब तक उन जीवों को उच्च, नीच सदश और विसदृश योनियों में घुमाता ही रहता है। __ ये संज्ञी और असंज्ञी जीव, सभी अशुद्ध आचार वाले हैं, सदा शठता से युक्त हैं और हिंसात्मक चित्तवृत्ति को धारण करने वाले हैं । वे प्राणातिपात से लगाकर मिथ्यादर्शनशल्य तक के भी पापों में निरत होते हैं, इस कारण श्री तीर्थकर भगवान् ने इन पाप में तत्पर નથી કે સંજ્ઞી જીવ ભવાન્તરમાં સંજ્ઞી પર્યાયમાં જ હેય. સંજ્ઞી, અસંશી વિગેરેનું વિચિત્ર પણ કર્મને આધીન છે. અને જ્યાં સુધી મુક્તિ પ્રાપ્ત ન થઈ જાથ, ત્યાં સુધી તેને પ્રભાવ નાશ પામતું નથી. અને જ્યાં સુધી કર્મને સદ્ પ્રભાવ નાશ ન પામે ત્યાં સુધી તે અને ઉંચ નીચ, કે સરખા અને વિસદૃશ ચેનિમાં ફેરવતા જ રહે છે.
આ સંસી અને અસંજ્ઞી જીવ, સઘળા અશુદ્ધ આચારવાળા છે. હંમેશાં ધૂર્તપણથી યુક્ત છે, અને હિંસાત્મક ચિત્તવૃત્તિને ધારણ કરવાવાળા છે. તેઓ પ્રાણાતિપાતથી લઈને મિશ્યાદર્શન શલ્ય સુધીના સઘળા પાપમાં તત્પર રહે છે. તે કારણે તીર્થકર ભગવાને આ પાપમાં તત્પર રહેલા
श्री सूत्रतांग सूत्र : ४
