________________
४४२
सूत्रकृतात्सूत्रे
कस्मादेताश पुरुषः पापं कर्म न करोति, तत्राह - 'कस्स णं तं हेऊ" कस्य खलु सोः पापं न भवति, 'चोयए एवं बचीई' नोदकः- मश्नकर्त्ता एवं ब्रवीति-तस्प कथं न पापं कर्म भवति तस्पति दियति । 'अनयरेणं' अन्यतरेण 'मणेण' मनसा 'पाव' पापकेन पापयुक्तेन 'मणवत्तिए' मनः प्रत्ययिकं - मनः कारणकम् 'पावे कम्ये कजइ' पाप कर्म क्रियते कर्माश्रवद्वारभूतेन मनसा तस्प्रत्ययिकं पाप कर्म सभ्यादि भवतीति भावः तथा - 'अन्नयरीए' अन्यतरया 'बईए' वाचा 'पाविया' पापिकया 'यइवतिए' वाक्पत्यविक्रम् - वचनकारणकम् 'पावे कम्मे रुज्जद' पाप कर्म क्रियते कर्माश्रयद्वारभूतया वाचा-वचनेन वाककारणकं पाप भयति 'अन्नवरेण कारणं पावएणं कापवत्तिए पावे कम्मे कज्जइ' अन्यतरेण कायेन पापकेन पापविशिष्टेन शरीरेण कामप्रत्ययिकम् - कायः प्रत्ययः - कारण यस्य पापस्य तादृशं पापं कर्म क्रियते, कर्माश्रवद्वारभूतपापयुक्तैरेव मनोवचनकायैः तत्तप्रत्ययिकं पाप कर्म सम्भवति तदेव दर्शयति-'हगतस्स' नतो हिंसां सम्पादयतः 'समणक्वस्स' समनस्कस्य ममोव्यापारयुक्तस्य 'सवियार मणवयणकायवकस्स' सविचारमनोवचन- कायवाक्यस्य- मनोवचनकायवाक्यतः विचारयुक्तस्य 'सुविणमवि' स्वप्नमपि 'पासओ' पश्पतः - स्पष्ट विज्ञानयुक्तस्य किस हेतु से उसे पाप नहीं होता ? इस विषय में प्रश्नकर्त्ता ऐसा कहता है- जब मन पापमय होता है तभी उसके द्वारा पापकर्म सम्पादिन किया जाता है। जब वचन पापयुक्त होता है, तभी उसके द्वारा पाप का बन्ध होता है। जब पाप का कारणभूत काय हो तभी कायजनित पापकर्म का बन्धन हो सकता है। तात्पर्य यह है कि पापयुक्त मन वचन काय के द्वारा पापकर्म होना संभव है। इसी बात को स्पष्ट करके वह कहता है - जो प्राणी हिंसा करता है, हिंसायुक्त मनोव्यापार से युक्त जो समझ बूझ करके मन वचन और काय की प्रवृत्ति करता है કયા કારણથી તેને પાપ થતું નથી ? આ વિષયમાં પ્રશ્ન કરનાર એવું કહે છે કે—જ્યારે મન પાપમય થાય છે, ત્યારે જ તેના દ્વારા પાપકમ સપાદન કરાય છે. જ્યારે વચન પાપ યુક્ત હાય છે, ત્યારે તેના દ્વારા પાપને અંધ થાય છે. જ્યારે પાપના કારણ રૂપ કાય–શરીર ાય ત્યારે જ કાચાથી થનારા પાપકમના મધ થાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે
કે-પાપયુક્ત મન,
વાત સ્પષ્ટ રીતે
વચન, અને ડાય દ્વારા પાપકમ થવાના સંભવ છે. એજ હવે કહે છે.-જે પ્રાણિ હિંંસા કરે છે, હિંસાવાળા મનના વ્યાપાર-પ્રવૃત્તિથી યુક્ત ડાય છે, જે જાણી મૂછને મન, વચન, અને કાયાની પ્રવૃત્તિ કરે છે.
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૪
-
