________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. २ क्रियास्थाननिरूपणम्
१६७ नो हिमन्ति ममेति-इमे मत्सम्बन्धिनं हिंसन्ति तदर्थ न तान् मास्यति 'गो हिंसिरसंतिमेति' नो हिसिष्यन्ति ममेति-मत्संबन्धिनं हिसिष्यन्ति तदर्थं न मारयति 'णो पुत्तपोसणाए' नो पुत्रपोषणाय-न वा पुत्रादीनां तृप्त्यर्थ मारयति, 'यो पसुपोसणाए' नो पशूनां चतुष्यदानां गवादीनां पोषणाय 'णो आगारपरिवहणताए' न वा आगारपरिवृदये-गृहस्य वृद्धयर्थम 'यो समणमाहणवत्तणाहे' नो श्रमगमाहनवर्तनाहेतोः, श्रमणमहनाद्यर्थ वा न मारयति 'गो तस्स सरीरगस्स' नो तस्य शगीरस्य किंचिविपरिया दित्ता भवई' किश्चित्परित्रागाय भवति न बालदन्तपिच्छाद्यर्थ मारपति-न वा श्रमणादीनां पोषणाय न वा स्व शरीरव्य हाराप, किन्तु प्रयोजनमन्तरेणैन तान इन्तीति । 'से' सः 'हता' हन्ता-प्राणवियोगकर्ना छेता-छेदनकर्ता माणिनामिति सर्वत्र सम्बध्यते । 'भेता' भेत्त'-भेदनकर्ता 'लुंप इत्ता' लुम्पयिता-प्रण्यङ्गं कर्तयित्वा पृथक् पृथक् कर्ता विलंपइत्ता' विलुपयिता-विशेषरूपेण प्राणिनश्चमनेत्रादीनामुत्पारयिता 'उद्दवइत्ता' उपदावयिता-उपद्रवकारी-वस्यारीना, 'उज्झि' __ और न यह सोचकर हिंसा का जाती है कि इस जीव ने मेरे किसी सम्बन्धी को मारा था, या यह मारता है अथवा मारेगा, न पुत्र
आदि के पोषण के लिए, न गाय आदि चौपायों के पोषण के लिए, न गृह की वृद्धि के लिप, न श्रवण या व्र ह्मण के लिए मारता है, न शरीर निर्वाह के लिए मारता है, किन्तु विना प्रयोजन, क्रीडा करता हुआ या आदत के बशीभूत होकर जो हिंसा करता है, वह विवेकहीन प्राणी अनर्थदण्ड के पाप का भागी होता है और मारे जाने वाले प्राणियों के साथ वर बांधता है । यही कहते हैं-वह निष्प्रयोजन हनन करनेवाला, छेदन-भेदन करने वाला, प्राणियों के अंगो को काटकर अलग-अलग करने वाला, चमडी या नेत्र आदि को निकालने वला, મારેલ છે. અથવા આ મારે છે, અથવા મારશે, ન પુત્ર વિગેરેના પે ષણ માટે, ન ગાય વિગેરે ચતુષ્પદ-ચાર પગવાળા જીવોના પિષણ માટે, ન ઘરની વૃદ્ધિ માટે ન શ્રમણ અથવા બ્રાહ્મણ માટે મારે છે, ન શરીરના નિર્વાહ માટે મારે છે, પરંતુ પ્રોજન વગર જ કીડા-રમત કરતાં કરતાં આદત-ટેવને વશ થઈને જે હિંસા કરે છે, તે વિવેક હીન પ્રાણી અનર્થ દંડના પાપને ભોગવનાર બને છે. અને મારવામાં આવનારા પ્રાણિ સાથે વેર બાંધે છે. એજ કહે છે કે – આ પ્રોજન વગર હનન કરવાવાળા છેદન -ભેદન કરવાવાળા પ્રાણિના અંગોને કાપીને જુદા જુદા કરવા વાળા, ચામડી અથવા આંખોને કાઢવાવાળા, ઉપદ્રવ કરનારા, અનર્થ દંડના કડવા
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્રઃ ૪
