________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र.श्रु. अ. १२ समवसरणस्वरूपनिरूपणम् २६१ इत्येव न किन्तु (अणाणुवाई) अननुवादी परकथितस्याऽनुवादकग्णेप्यशक्तो. भवति । पुनश्च ते (इम) इदम्-अस्मन्मतम् (दुपखं) द्विपक्षं-सपतिपक्षं वर्तते (इम) इदम् अस्मन्मतम् (एगपक्खं) एकपक्ष-प्रतिपक्षरहितं वर्तते एवम् (आहंसु) आहुः कथयन्ति । पुनश्च ते (छलायतणं) छलायतनम्-छलमलम (कम्म) कर्म-- छलयुक्तवारजालरूपं कर्म कुर्वन्तीति ॥५॥
टीका-पूर्वोक्ता अक्रियावादिनो लोकायतिकादयः-चार्चाकादयः, (गिरा) गिरा-स्वकीयेनैव वचसा 'गहीए' गृहीते-स्वीकृतेऽर्थे 'संमिस्सभावं' संमिश्रभावम् अस्तित्व नास्तित्वरूपसंमिश्रणभावं कुर्वन्ति-एकस्यैव वस्तुनः कदाचिदस्तित्वं कदाचिन्नास्तित्वं च कथयन्ति, च शब्दात् मतिषेधे प्रतिपाद्ये एकमस्तित्वमेव प्रतिपा. दयन्ति । तथा च बौद्धाः गन्तारमस्वीकृत्यापि षड्रगतीः प्रतिपादयन्ति, बन्धमोक्षस्वर्गनरकादि व्यवस्थामपि स्वीकुर्वन्ति चेति । तेषां मध्ये यः कश्चित् केनाऽपि परकीय कथन का अनुवाद करने में भी असमर्थ हो जाते हैं। परमत को प्रतिपक्ष सहित और स्वमत को प्रतिपक्ष रहित कहते हैं और छलयुक्त वचन प्रयोग करते हैं ॥५॥
टीकार्थ-पूर्वोक्त अक्रियावादी लोकात्तिक (नास्तिक) अपने ही वचन से स्वीकार किये हुए अर्थ में संमिश्रभाव करते हैं, अर्थात् कभी उसका अस्तित्व कहते हैं तो कभी नास्तित्व कहने लगते हैं । 'च' शब्द से सूचित किया है कि प्रथम जिस अर्थ का नास्तित्व कहते हैं, उसी का अस्तित्व प्रतिपादन करने लगते हैं 'जैसे बौद्ध परलोकगामी आत्मा को तो स्वीकार नहीं करते परन्तु छह गतियां मानते हैं अर्थात् बन्ध, मोक्ष, स्वर्ग, नरक आदि की व्यवस्था को स्वीकार करते हैं। ऐसे
જ્યારે કોઈ એ વિષયમાં પ્રશ્ન કરે તે તે વખતે તેઓ મૌન ધારણ કરે છે. એટલું જ નહીં પણ બીજાના કથનનું અનુકરણ કરવામાં પણ અસમર્થ બની જાય છે. તેઓ અન્યના મતને પ્રતિપક્ષ વળે અને પિતાના મતને પ્રતિપક્ષ વિના હોવાનું કહે છે. કપટ યુક્ત વચન પ્રયોગ કરે છે. પા
ટીકાથ–પૂર્વોક્ત ક્રિયાવાદી લેકાયતિક (નાસ્તિક) પિતાના જ વચનથી સ્વીકારેલ અર્થમાં સંમિશ્રભાવ કરે છે. અર્થાત્ કઈ વાર તેનું અતિવ કહે છે, તો કોઈ વાર નાસ્તિત્વ કહે છે. “a” શબ્દથી એ સૂચવ્યું છે કે-પહેલાં જે અર્થ ને નાસ્તિત્વ બતાવ્યા હોય તેનું જ અસ્તિત્વ કહીને પ્રતિપાદન કરવા લાગી જાય છે. જેમ બૌદ્ધો પરલોકમાં જવાવાળા આત્માને સ્વીકાર ४२ता नथी, ५२ छ तियो माने छ; अर्थात मध, भाक्ष, स्वर्ग, २४ વિગેરેની વ્યવસ્થાને સ્વીકાર કરે છે. એવા વિષયમાં જ્યારે કોઈ સ્યાદ્વાદવાદી
श्री सूत्रकृतांग सूत्र : 3
