________________
समयार्थबोधिनी टोका प्र. श्रु. अ. १० समाधिस्वरूपनिरूपणम् साहसं कर्तुं शीलमस्य स तथा तादृशो मन्दः (अहो य राभो य परितापमाणो) अहनि-दिवसे रात्रौ च परितप्यमानः-चिन्तया दुःखमनुभवन् (अट्ठभु) अर्थेषुधनधान्यादिपु (अजरामरेव) अजरामरवत् (मूढे) मूढः-मोहयुक्तः-धनादौ आउक्त एव भवति न तु कदापि शुभाऽध्यवसायं करोतीति ॥१८॥
टीका--आउक्वयं' आयुःक्ष यम्-आयुषो जीवनलक्षणस्य क्षयो नाशस्तमायुःक्षयम् । 'चे। चैत्र 'अबुझमाणे' अबुध्यमाना-अजानन् , आरम्भे आसक्त त्वात् । 'ममाति से' ममेति वक्ता-ममत्यवान् , अहमेतेषां स्वामी ममैते इत्याका. रकमोहावृत्तः सः, 'साहसकारि' साहसकारी साहस कत्तु शीलं यस्य स साहस. कारी-अपर्यालोच्य कार्यकारी 'मंदे' मन्दः-अज्ञानी 'अहो य राम्रो यअहनि च रात्रौ च-अहो रात्रं यथा तथा 'परितप्पमाणे' परितप्यमानः, धनार्जने-मासक्ततया नक्तं दिवं व्याकुलितमानसः कायेनापि क्लेशमनुभवति । तथा चोक्तम्हुआ धनधान्य आदि अर्थों में अजर अमर की भांति मूढ ही रहता है। उसे कभी शुभ अध्यवसाय की प्राप्ति नहीं होती ॥१८॥
टीकार्थ--अज्ञानी जीव नहीं जानता कि उसके आयुष्क कर्म के दलिक क्षण क्षण में क्षीण होते जा रहे हैं और किसी भी समय समस्त दलिकों का क्षय हो जाने पर जीवन का अन्त आ सकता है। इसी कारण वह ममत्व से घिरा रहता है। मैं इसका स्वामी हूं, ये मेरे है। इस प्रकार के मोह से युक्त रहता है। वह साहसकारी अर्थात् विना विचारे आरंभ क्रियाएं करता है अत एव मंदमति अज्ञानी है। वह दिन-रात सन्ताप का अनुभव करता रहता है और चित्त में व्याकुल होने से शारीरिक कष्टों का भी अनुभव करता है। અર્થોપાર્જનમાં પિતાને અજર અમર માનીને મૂઢજ રહે છે. તેને કયારેય શુભ અધ્યવસાયની પ્રાપ્તિ થતી નથી. ૧૮
ટીકાઈ–-અજ્ઞાની છે જાણતા નથી કે તેઓના આયુષ્ય કર્મના દલિકે ક્ષણ ક્ષણમાં ક્ષીણ થતા જાય છે. અને કઈ પણ સમયે સઘળા દલિકને
ય થઈ જાય ત્યારે જીવનનો અન્ત થઈ જાય છે. તે જ કારણથી તે મમ: વથી ઘેરાયેલો રહે છે. “હું” આને સ્વામી છું આ મારા છે આવા પ્રકારના મેહથી યુક્ત રહે છે. તે સાહસ કરવા વાળ બને છે. અર્થાત્ વગર વિચારે આરંભ ક્રિયાઓ કરે છે, તેથી તે મંદમતિ અજ્ઞાની જ છે. તે શત-દિવસ સંતાપને અનુભવ કરતા રહે છે. અને ચિત્તમાં વ્યાકુળ હેવાથી શારીરિક કષ્ટને પણ અનુભવ કરે છે.
श्रीसूत्रकृतांग सूत्र : 3
