________________
समयार्थ बोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. १ उ. ४ अन्यवादिनां मतनिरूपणम् ४४३
यदपि-उक्तम्-ब्रह्मणः स्वापप्रबोधौ प्रलयप्रभवौ, तदपि प्रमाणहीनतया समुपेक्षणीयमेव । वस्तुतो जगतोऽस्य परिदृश्यमानस्य पृथिव्यादिलोकस्य नैकान्तिकोत्पादविनाशौ भवतः।। 'नकदाचिदनीदृशं जगदितिवचनात् द्रव्यतया जगतः सर्वदैव स्थितिरिति ।।
तदेवमनन्तादिकं जगदितिलोकवादं गाथापूर्वार्द्धन निराकृत्य यथावस्थितस्वभावस्याऽऽविर्भावनं गाथापश्चान प्रकाशयति-'जे ण ते' इत्यादि । 'से' तेषां सस्थावराणां जीवानां 'परियए' पर्याय: रूपान्तरम् 'अत्थि' अस्तीति 'अंजू' अजु स्पष्टं विद्यते 'जेण' येन पर्यायेण पर्यायमाश्रित्येत्यर्थः 'ते'
यह कहना कि ब्रह्मा का शयन प्रलय है और जागरण सृष्टि है, बह भी प्रमाणशून्य होने के कारण उपेक्षणीय है। वास्तव में दिखाई देने वाले इस पृथ्वी आदि स्वरूप वाले जगत् का एकान्त रूप से न उत्पाद होता है, न विनाश । द्रव्य रूपसे जगत् सदैव बना रहता है। कहा भी है-"न कदाचिदनीदृशं जगत्" इति । 'यह जगत कभी ऐसा नहीं था, ऐसी बात नहीं है अर्थात् जगत् सदा ऐसा ही बना रहता है।'
___ इस प्रकार जगत् अनन्तादि रूप है, इस लोकवाद का गाथा के पूर्वार्ध द्वारा निराकरण करके यथार्थता को प्रकट करने के लिए गाथा का उत्तरार्ध कहते हैं-" जेण ते" इत्यादि ।
स और स्थावर जीवों का रूपान्तर होता है, यह स्पष्ट हैं । अतएव पर्याय रूपसे वे स और स्थावर होते हैं, अर्थात सजीवकर्मोदय से स्थावर हो जाते हैं और स्थावर स रूप से उत्पन्न हो जाते हैं।
બ્રહ્માનું શયન પ્રલય રૂપ છે. અને જાગરણ સૃષ્ટિરૂપ (સર્જનરૂપ) છે,” આ પ્રકારનું કથન પણું પ્રમાણુ શૂન્ય હવાથી ઉપેક્ષણીય છે. પ્રત્યક્ષ દેખાતા આ પૃથ્વી આદી સ્વરૂપવાળા જગને એકાન્ત રૂપે ઉત્પાદ પણ થતું નથી, અને વિનાશ પણ થતું નથી. द्रव्य ३५ त्नु अस्तित्व सहा टी २९ छ. युं ५४ छ -"न कदाचिदनीश जगद" प्रत्याहि-"240 तनु ४४ी २॥ प्रा२नु २१३५ न तु, सवी वात नथा" એટલે કે જગત્ સદા એવું ને એવું જ રહે છે. - આ પ્રકારે જગત્ અનન્તાદિ રૂપ છે, આ લેવાદનું ગાથાના પૂર્વાર્ધ દ્વારા નિરાકરણું शने, यथा । अट ४२१॥ भाटे सूत्रा२ ४ छे 3-" जेण ते” त्याहि- ત્રસ અને સ્થાવર જીવેનું રૂપાન્તર થાય છે, આ વાત સ્પષ્ટ છે. ત્રસ જીવે કર્મોદયને લીધે સ્થાવર જીવ રૂપે ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, અને સ્થાવર જે કર્મોદયથી પ્રસ જીવરૂપે ઉતપન્ન થઈ જાય છે.
શ્રી સૂત્ર કુતાંગ સૂત્ર : ૧