________________
समयावार्य घोधिनी टीका प्र. श्रु.अ. १ उ. ४ अपवादिनां मतनिरूपणम् ४४१ अशुभेन तु नरके गमनं भविष्यति, इति महदनिष्टमापतितं देवानांप्रियस्य । तयासति स्वकृतकर्माऽनुष्ठानस्यापि नैरर्थक्यं स्यात् अतः परतीथिकानां कथनं प्रमाणविरुद्धमेवेति ।
यदप्युक्तम्-'ब्राह्मणाः देवताः" श्वानो यक्षाः' इत्यादि, तत्तु युक्तिरहितत्वादनादरणीयमेव। तथा परतीथिंकैयदुक्तम् 'अपरिमितं जानाति, किन्तु न स सर्वज्ञः' इति, तदपि न सम्यक् । यतोऽपरिमितज्ञानवत्त्वेऽपि यदि सर्वज्ञो न भवेत् तदाहेयोपादेयपदार्थोंपदेशे न स कुशलः स्यादिति प्रेक्षावद्भिः सोऽनादृत्तो भवेत् । तस्मात्सर्वज्ञता तस्य मन्तब्यैव । अन्यथाऽतीन्द्रियसाधारणपदार्थाना मुपदेशो न स्यात् । पिता के दो पुत्र हों, एक ने शुभ कर्म किया, दूसरे ने अशुभ कर्म किया एक के शुभकर्म से पिता स्वर्ग में जायगा और दूसरे के अशुभ अनुष्ठान से नरक में जायगा ? एक ही जीव एक साथ दो गतियों में कैसे जा सकेगा? यह महान् अनिष्ट की प्राप्ति होती है। ऐसा मानने से अपने स्वयं के किये हुए कर्म तो निरर्थक ही हो जाएँगे। अतएव परतीर्थिको का कथन प्रमाण से विरुद्ध है। ____ यह जो कहा है कि ब्राह्मण देवता है और कुत्ते यक्ष हैं इत्यादि सो भी युक्तिशुन्य होने के कारण आदरणीय नहीं है।
तथा परतीथिकोंने जो कहा है कि अपरिमित पदार्थों को जानता, है परन्तु सबको नहीं जानता, वह भी समीचीन नहीं , क्योंकि अपरिमित ज्ञानवान् होनेपर भी यदि सर्वज्ञ न हो तो हेय और उपादेय पदार्थों के ज्ञान એવી વિચિત્ર આ વાત છે. જે પુત્ર દ્વારા કરાયેલા કર્મનું ફળ પિતા ભેગવી શકતો હોય, તે નીચે બતાવેલી પરિસ્થિતિમાં કેવી સ્થિતિ ઊભી થશે–-કઈ માણસને બે પુત્રો છે. એક શુભ કર્મ કરે છે, બીજો અશુભ કર્મ કરે છે. એકના શુભ કર્મને પરિણામે પિતા સ્વગમાં જશે, અને બીજાના અશુભ કર્મને પરિણામે નરકમાં જશે! એક જ જીવ એક સાથે બે ગતિઓમાં કેવી રીતે જઈ શકશે ? આ પ્રકારની અનિષ્ટપત્તિનો પ્રસંગ આ માન્યતાને કારણે ઉદ્ભવશે વળી આ પ્રકારની માન્યતાને સ્વીકાર કરવાથી પિતે કરેલાં કર્મો નિરર્થક જેને તેથી પરતીથિકનું આ કથન પ્રમાણભૂત નથી.
બ્રાહ્મણ દેવતા છે અને કૂતરાઓ યક્ષ છે,” આ કથન પણ યુક્તિશૂન્ય હેવાને કારણે म२वीय छे.
તથા ઇશ્વર અપરિમિત પદાર્થોને જાણે છે પરંતુ સઘળા પદાર્થોને જાણ નથી, આ કથન પણ ગ્ય નથી કારણ કે અપરિમિત જ્ઞાનવાન હોવા છતાં પણ જો તે સર્વજ્ઞ ન હોય, તે હેય અને ઉપાદેય પદાર્થોના જ્ઞાનમાં તે કુશલ નહીં હોય, અને પરીક્ષકે
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૧
