________________
सूचकताजासत्रे तत्त्वस्य स्वरूपतो भेदो भवति 'एवं' एवम्-अनेनैव प्रकारेण 'भो भोः लोकाः ! 'कसिणे लोए' कृत्स्नो लोकः- चेतनाचेतनारूपः 'चिन्नू' विद्वान् ज्ञानस्वरूपः पृथिवीजलादिभूताकारतया नाना अनेकप्रकारको दृश्यते वर्तते अयं भावः-एकएवात्मा विद्वान् ज्ञानस्वरूपः पृथिव्यादिभूताकारतया अनेकरूपेण परिदृश्यमानो भवति, नचैतावता आत्मतत्वस्य कथमपि भेदो भवति, पृथिवीवद्, तथा च श्रुतिः
"एक एवहि भूतात्मा भूते भूते व्यवस्थितः । एकधा बहुधा चैव दृश्यते जलचन्द्रवत ॥१॥ पुरुष एवेदं सर्वम् २, एकमेवाद्वितीयम् ब्रह्म ३ । वायुर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो वभूव
लोगो ! अचेतन चेतन रूप समस्त लोक ज्ञान रूप (आत्मा) ही है, मगर पृथ्वी जल आदि भूतों के आकार में होने से अनेक प्रकार का दिखाई दे रहा है । तात्पर्य यह है कि एक ही ज्ञान स्वरूप आत्मा पृथ्वी आदि भूतों के आकार में परिणत होने से अनेक रूपों में दिखाई दे रहा है । मगर जैसे पृथ्वी, घटादि सब में एक ही है, उसी प्रकार आत्मा भी एक ही है उसमें कोई भेद नहीं है । श्रुति में कहा है-"एक एव हि" इत्यादि ।
एक ही भूतात्मा प्रत्येक भूत में रहा हुआ है। वह जलचन्द्र के समान एक प्रकार का होने पर भी अनेक प्रकार का दिखाई देता है,, ॥१॥
“यही सब पुरुष ही है,, ॥२॥ "एक अद्वितीय तत्व ही है,, ॥३॥
અચેતન રૂપ સમસ્ત લેક જ્ઞાનરૂપ(આત્મા)જ છે, પરંતુ પૃથ્વી જળ આદિ ભૂત તિ) ને આકારમાં હેવાથી અનેક પ્રકારને દેખાય છે. આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે-જ્ઞાન
સ્વરૂપ આત્મા તે એક જ છે પરંતુ તે પૃથ્વી આદિ ભૂતના આકારમાં પરિણત થઈ જવાથી અનેક રૂપે દેખાય છે. પરંતુ જેવી રીતે ઘટાદિ સમસ્ત પદાર્થોમાં પૃથ્વી રૂપ તત્ત્વ તે એક જ છે, એજ પ્રમાણે આત્મા પણ એક જ છે–તેમાં કઈ ભેદ નથી. કૃતિમાં કહ્યું છે કે
-" एक एव हि" इत्याहि-" मे भूतात्मा प्रत्ये भूतमा सो छ. ते raar (જામાં ચન્દ્રના પ્રતિબિંબ) સમાન એક પ્રકારનો હોવા છતાં અનેક પ્રકારને દેખાય છે. ૧૫
" मे सपा पुरुष (आत्मा) छ" ॥२॥ " अद्वितीय तत्व छे” ॥3॥
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્રઃ ૧
