________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य० १ उ. ६ सू. ३ त्रसजीवसंचरणम्
छाया
त्रस्यन्ति प्राणाः प्रदिशः दिशासु च । तत्र तत्र पृथक् पश्य, आतुराः परितापयन्ति, सन्ति प्राणाः पृथक् श्रिताः ॥ सू० ३ ॥
टीका
-
६५७
प्राणाः = प्राणिनः प्रकरणसम्बन्धात् सजीवाः प्रदिशः = प्रगता दिक् प्रदिक् विदिगित्यर्थः, ततः प्रदिशः, तथा-दिशासु प्राच्यादिदिक्षु च समागन्तुकेभ्यो दुखेभ्य, त्रस्यन्ति बिभ्यति । सर्वदिग्विदिक्षु त्रसाः सन्ति, ते च सर्वदिग्विदिग्भ्यः समागन्तुकेभ्यो दुःखेभ्यस्त्रस्यन्तीत्यर्थः ।
कुतस्तेषां दुःखसंभवः ? इति जिज्ञासायामाह - ' तत्र तत्रे' त्यादि । तत्रतत्र = तेषु तेषु, पृथक - विभिन्नेषु प्रयोजध्नेषु, आतुराः =अर्चाचर्ममांसादिगृध्नवः श्रसान् परितायन्ति = परिपीडयन्ति । विविधवेदनोत्पादनेन प्राणव्यपरोपणेन च सर्वथा दुःखं जनयन्तीत्यर्थः । कीदृशास्ते त्रसाः, यानातुराः परितापयन्ति ? इति जिज्ञासाया
टीकार्थ-स का प्रकरण होने से 'प्राण' शब्द का अर्थ यहाँ त्रसजीव समझना चाहिए । प्राणी विदिशाओं में आगन्तुक दुःखों से त्रस्त हैं । तात्पर्य यह है कि सभी विदिशाओं में और सभी दिशाओं में त्रसजीव विद्यमान हैं और सभी विदिशाओं और दिशाओं से आने वाले दुःखों से वे पीडित होते हैं ।
उन्हें दुःख क्यों होता हैं ? इसका उत्तर यह है - विभिन्न प्रयोजनों से आतुर लोग अर्थात् अर्चा (शरीर), चर्म, मांस, आदि के लोलुप पुरुष त्रस जीवों को पीडा पहुँचाते हैं । उन्हें भाँति-भाँति की वेदना उत्पन्न करके उनके प्राणों का व्यपरोपण करते हैं और सब प्रकार से दुःख उत्पन्न करते हैं । वे सजीव पृथिवी आदि के
?
ટીકા”—ત્રસનું પ્રકરણ હાવાથી પ્રાણ' શબ્દના અર્થ ત્રસજીવ સમજવા જોઇએ ત્રસ પ્રાણી વિદિશામાં તથા દિશાએમાં આગન્તુક દુઃખોથી ત્રાસ પામે છે. તાત્પર્ય એ છે કે:-સર્વ વિદિશાઓમાં અને સર્વ દિશાએમાં ત્રસ જીવ વિદ્યમાન છે, અને સર્વ વિદિશાએ તથા દિશાએથી આવવાવાળા દુઃખાથી તે પીડા પામે છે.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર ઃ ૧
તેને દુઃખ શા માટે થાય છે? તેના ઉત્તર એ છે કે-જૂદા-જૂના પ્રત્યેાજનાથી આતુર લેક અર્થાત્ અર્ચા (શરીર), ચમ, માંસ વગેરેના લાલચુ' પુરુષ ત્રસ જીવાને પીડા પહેોંચાડે છે, તેને જૂદી જૂદી જાતની વેદના ઉત્પન્ન કરે છે. તે ત્રસ જીવ પૃથ્વી આદિના આશ્રયે
प्र. आ.-८३
