________________
आचार चिन्तामणि -टीका अध्य. १ उ. ५ सू. ५ वनस्पतिकाय हिंसाकारणानि ६२५
कुठारादयः । भावशस्त्रं तु वनस्पतिं प्रति मनोवाक्कायानां दुष्प्रणिधानम् । वनस्पतिकर्मसारम्भेण कर्मणां समारम्भः कर्मसमारम्भः = वनस्पतिं निमित्तीकृत्य ज्ञानावरणी - यादिकर्मबन्धजनकसावद्यव्यापारस्तेन, इमं वनस्पतिकायं विहिंसन्ति ।
वनस्पतिकाय हिंसायां प्रवृत्ताः खलु षड्जीवनिकायरूपं लोकं सर्वमेव विहिंसन्तीस्याह - ' वनस्पतिशास्त्र' - मित्यादि । वनस्पतिशास्त्र - वनस्पतिजीवोपमर्दकं शस्त्रं पूर्वोक्तप्रकारं, समारभमाणाः =नस्पतिं प्रति प्रयुञ्जानाः, अन्यान् = वनस्पतिकायभिन्नान्, अनेकरूपान्, पृथिवीकायादीन्, द्वीन्द्रियादीन् त्रसांच तदाश्रितान् प्राणान् = प्राणिनः हिंसन्ति ।
इह बहुविधा द्रव्यलिङ्गिनो विद्यन्ते । तत्र शाक्यादयः कन्द-मूल-पत्रपरकायशस्त्र हैं । वसूला, दांती, कुठार आदि उभयकायशस्त्र हैं । वनस्पतिकाय के प्रति मन, वचन और काय का असत् प्रयोग करना भावशस्त्र है । इन शस्त्रद्वारा वनस्पतिका का आरंभ करके ज्ञानावरण आदि आठप्रकार के कर्मों को उत्पन्न करने वाला सावध व्यापार करके वनस्पतिकाय की हिंसा करते हैं ।
जो वनस्पतिका की हिंसा में प्रवृत्त होता है वह छहों जीवनिकायरूप समस्त लोक की हिंसा करता है, यह बतलाते हैं, 'वनस्पतिशस्त्रम्' इत्यादि ।
वनस्पतिकाय की हिंसाजनक पूर्वोक्त शस्त्रों का आरंभ करनेवाले लोग वनस्पतिकाय के अतिरिक्त पृथ्वीका आदि अन्य स्थावरों की तथा वनस्पति - आश्रित द्वीन्द्रिय आदि त्रस जीवों की भी हिंसा करते हैं ।
संसार में अनेक प्रकार के द्रव्यलिंगी हैं। उन में से शाक्य आदि कंद, मूल,
મુખ અને અગ્નિ આદિ પરકાયશસ્ત્ર છે. વસૂલા દાંતી—દાતરડું, કુઠાર-કુહાડા આદિ ઉભયકાયશસ્ત્ર છે. વનસ્પતિકાય પ્રતિ મન, વચન અને કાયના અસત્–પ્રયાગ કરવા તે ભાવશસ્ત્ર છે. એ શસ્ત્રાદ્વારા વનસ્પતિકાયના આરંભ કરીને-જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ પ્રકારના કર્મોને ઉત્પન્ન કરવાવાળા સાવદ્ય વ્યાપાર કરીને વનસ્પતિકાયની હિંસા કરે છે.
જે વનસ્પતિકાયની હિંસામાં પ્રવૃત્ત થાય છે. તે છજીવનિકાયરૂપ સમસ્ત बोउनी डिसा १रे छे. मे मतावे छे - ' वनस्पतिशस्त्रम् . ' इत्यादि.
,
વનસ્પતિકાયના હિંસાજનક પૂર્વોક્ત શસ્રના આરંભ કરવાવાળા લેાક વનસ્પતિકાયના અતિરિક્ત પૃથ્વીકાય, આદિ અન્ય સ્થાવરાની તથા વનસ્પતિ આશ્રિત દ્વીન્દ્રિયએ ઇંદ્રિય આદિ ત્રસ જીવાની પણ હિંસા કરે છે.
સસારમાં અનેક પ્રકારના દ્રવ્યલિંગી છે. તેમાંથી શાક્ય આદિ કંદ, મૂલ, પત્તા,
प्र. आ.-७९
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર ઃ ૧
