________________
६०२
___ आचारागसूत्रे बादरा वनस्पतयः संक्षेपतः षड्विधाः-अग्रबीज-मूलबीज-पर्वबीज-स्कन्धबीज-बीजरुह-संमूछिमभेदात् । अग्रे बीजं येषां ते-अग्रबीजाः कोरण्टकप्रभृतयः । मूलमेव बीजं येषां ते मूलबीजाः कदल्यादयः । पर्वणि ग्रन्थौ सन्धिमागे पर्व वा बीजं येषां ते पर्वबीजाः इक्षु-वंश-वेत्रप्रभृतयः। स्कन्धः स्थुडं, स एव बीजं येषां ते स्कन्धवीजाः=अरणि-शल्लकी-स्नुहीप्रभृतयः । बीजाद् रोहन्ति प्रादुर्भवन्तीति बीजरुहाः शालि-गोधूम-जव-मक्का-बर्जरीप्रभृतयः। संमूर्च्छन्ति-बीजं विनाऽपि दग्धभूमावपि समुद्भवन्तीति संमूच्छिमाः पृथिवीजलसंयोगमात्रजनितास्तृणविशेषाः ।
बादर वनस्पति संक्षेप में छह प्रकार की हैं-(१) अग्रबीज (२) मूलबीज (३) पर्वबीज (४) स्कन्धबीज (५) बीजरुह और (६) संमूछिम । जिन वनस्पतियोंका बीज आगे रहता है ऐसी कोरण्टक आदि वनस्पतिया अग्रबीज कहलाती हैं। पर्व (पोर-संधिभाग) में जिनका बीज हो, या पर्व ही जिनका बीज हो उन्हें पर्वबीज कहते हैं, जैसे-ईख, बाँस, बेंत आदि । स्कंध जिनका बीज हो ऐसी अरणि, शल्लकी, स्नुही (थुहर) वगैरह स्कन्धबीज कहलाती हैं । शाली, गेहूँ, जौ, मक्की, बाजरी वगैरह बीज से उगने वाली वनस्पति को बीजरुह कहते हैं। बीज के विना भी, जली हुई जमीन आदि में भी पृथ्वी और जल के संयोगमात्र से उत्पन्न होने वाली वनस्पति संमूर्छिम कहलाती है।
___४२ वनस्पति सपमा छ १२नी छ- (१) २५अमी., (२) भूमी०४, (3) पमी, (४) २४-५५iler, (५) मी०४२७, (६) सभूमि. ने वनस्पस्तिमार्नु બીજ આગળ રહે છે એવી કરંટ આદિ વનસ્પતિઓ અબીજ કહેવાય છે. મૂળ એજ જેનું બીજ હોય એવી કદળી આદિવનસ્પતિઓ મૂળબીજ છે.-(પોર-સંધિભાગ)માં જેનું બીજ હોય તેને પર્વબીજ કહે છે, જેમકે -શેલડી, વસ, નેતર આદિ. સ્કંધ જેનું બીજ હોય તે અરણી શલ્ય, સ્તુહી (ર) વગેરે સ્કંધબીજ કહેવાય છે. શાલી, ઘઉં, જવ, મકાઈ, બાજરી વગેરે બીજથી ઉગવા વાળી વનસ્પતિને બીજરૂહ કહે છે. બીજ વિના પણ બળી ગએલી જમીન આદિમાં પણ પૃથ્વી અને જલના સંગમાત્રથી ઉત્પન્ન થવા વાળી વનસ્પતિ તે સંભૂમિ કહેવાય છે.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૧
