________________
आचाराङ्गसूत्रे शरीरजीर्णताप्रापणया वा, अश्रुपातादिप्रापणया वा, शरीरपीडोत्पादनया वा, ग्लानिजननेन वा सकलकर्मक्षयात्मिका मुक्तिर्न भवतीत्यर्थः । एवम्भूतस्य जीवस्य चतुर्गतिकदुःखमयसंसारदुस्तरमहारण्यपरिभ्रमणाद् विरामो न संभवतीति भावः ।
क्रियायाः पञ्चविंशतिर्भेदा इति स्थानाङ्गसूत्रे (स्था. २ उ. १ । स्था. ३ उ. ३) कतिभिः क्रियाभिः प्राणातिपातः
प्राणातिपातं कुर्वन् जीवः सप्ताष्टौ वा ज्ञानावरणीयादीनि कर्माणि बध्नाति । तत्रायुर्धन्धे सत्यष्टौ कर्माणि आयुर्वन्धाभावे सप्त कर्माणि नाति ।
3
तत्र जीवः कतिभिः क्रियाभिः प्राणातिपातं निष्पादयति ? उच्यते - कदाचित् तिसृभिः क्रियाभिः कदाचिच्चतसृभिः क्रियाभिः कदाचित्, पञ्चभिः क्रियाभिः । पहुँचाने से शोक की अधिकता से होने वाली शरीर की जीर्णता पहुँचाने से, अश्रुपात आदि करवाने से, शरीर में पीडा उत्पन्न करने से, ग्लानि उत्पन्न करने से समस्त कर्मों का क्षयरूप मोक्ष प्राप्त नहीं होता । तात्पर्य यह है कि - इस प्रकार के जीव के चार गति के दुःखों से परिपूर्ण संसाररूपी विकट अटवी में भ्रमण करने का अन्त नहीं आता ।
किया के पच्चीस भेद स्थानाङ्गसूत्र में कहे हैं । ( स्था. २ उ. १, स्था. ३ उ. ३) प्राणातिपात कितनी क्रियाओं से होता हैं ? |
३८६
ܕܕ
प्राणातिपात करता हुआ जीव ज्ञानावरणीय आदि सात या आठ कर्मों का बन्ध करता हैं । आयु का बन्ध हो तो आठ कर्मों का अन्यथा सात कर्मों का बन्ध करता है । जीव कितनी क्रियाओं से प्राणातिपात करता है । इस का उत्तर यह है - कदाचित् तीन क्रियाओं से, कदाचित् चार क्रियाओं से, कदाचित् पांच क्रियाओं से । જીણુતા પહોંચાડવાથી, આંસુ પડાવવાથી, શરીરમાં પીડા ઉત્પન્ન કરવાથી, ગ્લાનિ ઉત્પન્ન કરવાથી સમસ્તકર્માંના ક્ષયરૂપ મેાક્ષ પ્રાપ્ત થતા નથી. તાત્પય એ છે કેઃઆ પ્રમાણે જીવના ચારગતિના દુઃખાથી પરિપૂર્ણ સ’સારરૂપી વિકટ અટવી(વન)માં ભ્રમણ કરવાના અંત આવતા નથી.
डियाना पयीस लेह स्थानांग सूत्रमां ह्या छे. (स्था. २-३ - १. स्था. 3-3 ) પ્રાણાતિપાત કેટલી ક્રિયાએથી થાય છે?
પ્રાણાતિપાત કરનાર જીવ જ્ઞાનાવરણીય આદિ સાત અથવા આઠ કર્મોના બંધ કરે છે. આયુના બંધ હોય તે આઠ કર્મના અન્યથા સાત કર્મોના બંધ કરે છે. જીવ કેટલી ક્રિયાએથી પ્રાણાતિપાત કરી શકે છે? તેના ઉત્તર એ છે કૈઃ—કદાચિત્ ત્રણ ક્રિયાઓથી, કદાચિત્ ચાર ક્રિયાએથી; કદાચિત પાંચ ક્રિયાઓથી.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર ઃ ૧
