________________
आचारचिन्तामणि-टीका अध्य.१ उ.१ मू.३ मतिज्ञानम्
"दोहं उववाए पण्णत्ते तंजहा-देवाणां चेव णेरइयाणं चेव " इति । ( स्थानाङ्ग० २ स्था० ३ उ०)
द्वयोरुपपातः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-देवानां चैव नैरयिकाणां चैव । इति च्छाया।
उपपातादागतः औपपातिकः। देवभवाद् नरकभवाद्वा ममायमात्मा समागतोऽस्तीत्यर्थः । नास्ति मे आत्मा औपपातिक इति, अत्र-नगर्थस्यौपपातिकेऽन्वयः। ममात्मा-अनौपपातिकोऽस्तीत्यर्थः । संमूर्छनभवाद् गर्भभवाद् वा ममात्मा समागतोऽस्तीति भावः । इममर्थं स्पष्टीकर्तुमाह-कोऽहमासम् ? इति ।
अत्र प्रसङ्गवशेन जन्मतत्पभेदाश्च निरूप्यन्ते
"दो प्रकार के जीवों के उपपातजन्म कहा गया है। वह इस प्रकार-देवोंके और नारकों के ।" (स्था० २, उ. ३)
उपपात से उत्पन्न होनेवाला औपपातिक कहलाता है। तात्पर्य यह हुआ कि-मेरा आत्मा देवभव या नरकभव से आया है ? इस प्रकार का ज्ञान नहीं होता।
‘णात्थि मे आया उववाइए' यहां निषेध का औपपातिक के साथ अन्वय है अर्थात् मेरा आत्मा औपपातिक नहीं है, ऐसा अर्थ समझना चाहिए। तात्पर्य यह है किमेरा आत्मा गर्भभव से या संमूर्छनभव से आया है । इस अर्थ को स्पष्ट करने के लिए कहा गया है-मैं कौन था ?
प्रसङ्ग पाकर यहाँ जन्म और जन्मों के भेदों का निरूपण करते हैं
બે પ્રકારના જીને ઉપપાત જન્મ કહેલો છે. તે આ પ્રમાણે-(૧) દેવેને भने (२) नारीमाने. (स्था. २ . 3)
ઉપપાતથી ઉત્પન્ન થવા વાળા તે ઔપપાતિક કહેવાય છે, તાત્પર્ય એ થયું કે -મારો આત્મા દેવભવ અથવા નરકભવથી આવ્યું છે ? આ પ્રકારનું જ્ઞાન થતું નથી.
“णथि मे आया उववाइए” मडि निषेधनी मौ५पातिनी साथै अन्य छे. અર્થ-મારે આત્મા ઔપપાતિક નથી. એવો અર્થ સમજે જોઈએ. તાત્પર્ય એ છે કે-મારો આત્મા ગર્ભભવથી અથવા સંમૂછનભવથી આવ્યું છે ? આ અથની स्पष्टता ४२वान माटे ४७ छ,-" दुआए तो " ।
પ્રસંગ પ્રાપ્ત થવાથી અહિં જન્મ અને જન્મના ભેદનું નિરુપણ કરે છે
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૧
