________________
आचारचिन्तामणि-टीका अवतरणा जीवास्तिकाय हति । यदा जीवः केवलिसमुद्धातावस्था प्रामोति, तदा समस्तलोकाकाशमेकजीवस्याधारक्षेत्रं भवति । सकलजीवराश्यपेक्षया तु जीवानामाधारक्षेत्रं संपूर्णमेव लोकाकाशम् । लोकाकाशस्याऽसंख्यातभागे जीवस्य स्थतिरित्यत्राऽऽगमवचनं यथा
“सट्ठाणेणं लोयस्स असंखेज्जइभागे" स्वस्थानेन लोकस्यासंख्येयभागे । (प्रज्ञा० २ पदे जीवस्थानाधिकारे )
ननु परिमाणस्य न्यूनाधिकत्वे कि कारणम् ? उच्यते-जीवस्यानादिकालतोऽनन्तानन्ताणुप्रचयरूपेण कार्मण-शरीरेण सम्बन्धादेकस्यैव जीवस्य परिमाणं जीव का आधारक्षेत्र लोकाकाश के असंख्यातवें भाग से लेकर सम्पूर्ण लोकतक हो सकता है । जब जीव केवलिसमुद्घात करता है उस समय वही एक जीव सम्पूर्ण लोकाकाश में व्याप्त हो जाता है। समस्त जीवराशि की अपेक्षासे सम्पूर्ण लोकाकाश जीवों का आधारक्षेत्र है।
__ जीव का अवगाह लोकाकाश के असंख्यातवें भाग में होता है; इस विषय में आगम का प्रमाण इस प्रकार है
"सहाणेणं लोयस्स असंखेज्जइभागे" (प्रज्ञापना २ पद जीवस्थानाधिकार) स्वस्थान की अपेक्षा लोक के असंख्यातवें भाग में (जीव की स्थिति है)।
शडा-जीवों के परिमाण की न्यूनाधिकता का क्या कारण है ?
समाधान-अनन्तानन्त परमाणुओं के प्रचयरूप कार्मण शरीर के साथ જ્યારે જીવ કેવલિસમુદ્રઘાત કરે છે, તે સમયે તે એક જીવ સંપૂર્ણ કાકાશમાં વ્યાપ્ત થઈ જાય છે. સમસ્ત જીવરાશિની અપેક્ષાથી સંપૂર્ણ કાકાશ જીનું આધારક્ષેત્ર છે.
જીવને અવગાહ કાકાશના અસંખ્યાતમા ભાગમાં હોય છે. આ વિષયમાં આગમનું પ્રમાણ આ પ્રમાણે છે–
" सटाणेण लोयस्स असंखेज्जइभागे" स्वस्थाननी अपेक्षा सोना सध्यातमा सामi (Oनी स्थिति छ) प्रज्ञापना, २ पद जीवस्थानाधिकार)
શંકા–જેના પરિણામની જૂનાધિકતાનું શું કારણ છે? સમાધાન–અનંતાનંત પરમાણુઓના પ્રચય (સમૂહ) રૂપ કામણ શરીર
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૧
