________________
ટો કિલે અને થોડાંક મકાનેનાં ખંડેર સિવાય બાકી બધું ય નામાવશેષ–નષ્ટ થઈ ગયું છે. ફક્ત ઉપJક્ત ચાર જૈન મંદિરે, એક જૈન ધર્મશાળા, એક નાનું શિવાલય અને એક વાવ કાળ-રાજાના સપાટામાંથી બચી જવા પામેલ છે. ઉત્પત્તિ અને નામ
ગુજરાતનાં એતિહાસિક સાધન” નામના પુસ્તકમાં “ગઢ અને પ્રાચીન શહેરની વિગત” નામના પ્રકરણમાં લખ્યું છે કે-“વિ. સં. ૮૦૮માં દેવડા હમીરે હમીરપુર વસાવ્યું. અને હમીરને ઘેર દેવી આવી, તેથી તે અને તેના વંશજો દેવડા કહેવાણું.” જે આ વાત સાચી ઠરે તે આ ગામ, લગભગ બારસો વર્ષનું પ્રાચીન હવા સાથે આ ગામનું મૂળ નામ “હમીરપુર હતું, એમ સાબિત થાય છે, અને અહીં મજ
૧. આ પ્રદેશમાં દેવડા રજપૂતોની વસ્તી પહેલાં હતી અને અત્યારે પણ છે. સિરાહીના ચૌડાણુ મહારાવના રાજવંશી અને તેમના કુટુંબીઓ દેવડા રજપૂતે છે. સિરાહીના મહારાવ દેવડા લુંટાજીએ વિ. સં. ૧૭૬૮ લગભગમાં ચંદ્રાવતી અને આબુના પરમારોને જીતીને તેનું રાજ્ય પડાવી લીધું હતું. એટલે તે પહેલાં પણ આ તરફમાં દેવડા રજપૂતની વસ્તી હતી. તેથી દેવડા ઠાકર હમીરે હમ્મીરપુર વસાવ્યું હોય, એ વાત માનો શકાય તેવી લાગે છે.
