________________
છે. આ ગ્રંથમા જીવ, અજીવ, આત્રવ, બંધ, સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષનું વર્ણન છે. જેમાં જાવાજાવ પદાર્થોની પ્રજ્ઞાપના અર્થાત્ સુવ્યવસ્થિત જાણકારી છે તેનું નામ પ્રજ્ઞાપના છે. લેશ્યા સમાધિ અને લોકસ્વરૂપની સમજણ આપી છે.
(૪) સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિઃ-આ ગ્રંથમાં સૂર્યાદિ જ્યોતિષચક્રનું વર્ણન છે, ભદ્રબાહુએ આના પર નિર્યુક્તિ રચી છે. આમાં ૨૦ પ્રાભૂત છે (૧) મંડલગતિ સંખ્યા, સૂર્યનો તિર્થ, પરિભ્રમ, પ્રકાશ્ય ક્ષેત્રપરિમાણ, પ્રકાશસંસ્થાન, વેશ્યા પ્રતિધાત, ઓજ:સંસ્થિતિ, સૂર્યાયંવારક ઉદયસંસ્થિતિ, પોરુષી છાયાપ્રમાણ યોગસ્વરુપ, સંવત્સરીના આદિ અને અંત, સંવત્સરના ભેદ, ચંદ્રની વૃધ્ધિઅપવૃધ્ધિ, જ્યોત્સનાપ્રમાણ શીધ્રગતિ નિર્ણય જ્યોત્સના લક્ષણ ચ્યવન અને ઉપપાત, ચંદ્રસૂર્યાદિની ઉચાઈ, તેમનું પરિમાણ અને ચંદ્રાદિનો અનુભાવ આદિ વિષયોની વિસ્તૃત ચર્ચા છે. આ ગ્રંથ ખગોળશાસ્ત્રના અભ્યાસીને ઉત્તમ પ્રેરણા આપે તેવો છે.
(૬) જંબુદિપ પ્રજ્ઞપ્તિઃ-આમાં જંબુદીપનું વિસ્તારથી વર્ણન છે. ભૂગોળ વિષયક ગ્રંથ છે. આના પર શાંતિચંદ્રની ટીકા મળે છે. આમાં ભારત વર્ષના વર્ણનમાં રાજા ભરતની ધણી કથાઓ આવે છે. ગ્રંથ બે ભાગમાં છે. પૂર્વાર્ધમાં ચાર અને ઉત્તરાર્ધમાં ત્રણ વક્ષસ્કાર છે.
પ્રથમ વક્ષસ્કારમાં ભરતક્ષેત્રનું વર્ણન છે, બીજામાં અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણી કાળના છ ભેદ બતાવ્યા છે. ત્રીજામાં ભરતરાજાના દિગ્વિજ્યનું વર્ણન છે. પાંચમાં વક્ષસ્કારમાં તીર્થકરીના જન્મોત્સવનું વર્ણન છે.
