________________
जयोदय महाकाव्य का शैलीवैन्नानिक अनुशीलन जानते हैं "अर्थ का व्यंजक बतलाया है। इसी प्रकार निम्न उदाहरणों में पदपुनरुक्ति विभिन्न अर्थों की व्यंजक है -
यस्यास्ति क्तिं स नरः कुलीनः स पण्डितः स श्रुतवान्गुणतः ।
स एव वक्ता स च दर्शनीयः सर्वेगुणाः काञ्चनमाश्रयन्ते । यहाँ "स" पद की पुनरुक्ति समस्त गुणों की एकाश्रयता का भाव व्यंजित करने का सशक्त माध्यम है।
सा बसई तुम हिपए सा बिअ अछीसु साअ बअणेसु ।
अम्हारिसाण सुंदर ओ आसो कल्प पावाणम् ॥ इस गाथा में " स" पद की आवृत्ति से नायक की एकमयता या तन्मयता घोतित होती है।
विया नाम नरस्य रूपमषिकं प्रसनगुप्तं धनं, विया भोगकरी यशःसुखकरी विया गुरूणां गुरुः । विया बन्धुजनो विदेशगमने विया परा देवता,
विया राजसु पूज्यते नहि पनं वियाविहीनः पशुः॥ यहाँ " विद्या" शब्द की पुनरुक्ति से विद्या का सर्वातिशयी गुणातिशय व्यंजित होता है।
प्राप्ताः श्रियः सकलकामदुधास्ततः किं, दत्तं पदं शिरसि विद्विषता ततः किम् ? सम्मानिताः प्रणपिनो विभबस्ततः किं,
कल्पस्थितास्तनुभृतां तनवस्ततः किम् ?' यहां " किम्" पद की पुनरुक्ति से श्लोक में वर्णित सभी कार्यों की व्यर्थता और उनसे भिन्न एकमात्र मोक्ष-साधना की सार्थकता घोतित होती है। 9. "प्रसङ्गात् पौनरुक्तयान्तरमपि व्यञ्जकमित्याह पदपौनरुक्त्यमति पदग्रहणवाक्यादेरपि ययासम्भवमुप
लक्षणम् । विदन्तीति । त एव हि सर्वे विदन्ति सुतरामिति ध्वन्यते । वाक्य पौनरुक्त्यं यथा - "पश्य द्वीपादन्यस्मादपि" इति वचनान्तरं कः सन्देहः? द्वीपादन्यस्मादपि इत्यनेनॊप्सत प्राप्ति रविनितैव ध्वन्यते। "किं किम् ? स्वस्था भवन्ति मयि जीवति" इत्यनेमामर्षातिशयः । “सर्वक्षितिभृतां नाथ दृध सर्वाङ्गसुन्दरी" इति उन्मादातिशयः । - ध्वन्यालोकलोचन, ३/१६ पृ० ३८८-३८९
नीतिशतक, ३३ ३. काव्यप्रकाश, १०/१३६ ४. नीतिशतक, २० 4. वैराग्यशतक ,