________________
કલિંગની ભવ્યતા જ્યારે ભૂતકાળ બનવા માંડી હતી, ત્યારે એ તકનો લાભ લઈને મૂષિક દેશ કલિંગના વેપારીઓ સામે માથાભારે બનવા માંડ્યો હતો. મુષિકો કલિંગ-વેપારીઓ પાસેથી ભારે દાણ લેતા અને છતાં તુમાખીથી વર્તતા !
કલિંગની સામે મગધ-વિજયનું ધ્યેય મુખ્ય હતું, છતાં યુદ્ધયાત્રાનો પ્રારંભ ખારવેલે મૂષિક-આક્રમણથી કર્યો. મૂષિક આમ તો નજીકનો દેશ હતો, છતાં ખારવેલે આંધના રસ્તે આ યુદ્ધયાત્રાને આગળ લઈ જવાનો ભૂહ ગોઠવ્યો. આંધનો રાજા સાતકર્ણી બળવાન હતો. કલિંગની સેના પોતાની સરહદમાંથી પસાર થાય, આ સામે એણે વાંધો લીધો. એથી ખારવેલને યુદ્ધભૂત બદલીને પ્રથમ સાતકર્ણીને સણસણતો જવાબ આપવા સંગ્રામ છેડવો પડ્યો. ક્યાં કલિંગની કાયાપલટ પામેલી તરવરતી સેના ! અને ક્યાં આંધ્રની ભૂતકાળના ગૌરવમાં રાચતી સેના ! બહુ જ થોડા પ્રયત્નમાં ખારવેલે સાતકર્ણીનું પાણી ઉતારી નાખ્યું અને આંધ્રવિજયથી વધુ પરાક્રમશાળી બનેલી એ સેના મૂષિકના સીમાડે જઈ પહોંચી. આંધ જેવી અણનમ-શક્તિને જેણે નમાવી હતી, એ કલિંગસેના માટે મૂષિકના મૂષક (ઉંદર)ને પાંજરે પૂરવો, એ તો રમત વાત હતી, જેને રમત અથવા ક્રિીડા કહી શકાય, એવા નામના યુદ્ધથી જ કલિંગે મૂષિક પર મહારાજા-ખારવેલનો વિજયધ્વજ સ્થાપ્યો અને ગર્વોન્નત-મસ્તકે એ સેના જ્યારે કલિંગની પાટનગરીમાં તોષાલીમાં પ્રવેશી, ત્યારે ઘરે-ઘરે આસોપાલવના તોરણ રચાયા અને જાણે પ્રજાપ્રેમની પાલખીમાં બેસીને જ મહારાજા ખારવેલ પાટનગરીમાં પ્રવેશ્યા.
આ વિજય-યાત્રાના પ્રભાવે કલિંગની કીર્તિ વધી, એ તો એક આડકતરો લાભ હતો, પરંતુ આના કારણે રાજા-પ્રજામાં મગધ જેવા સામ્રાજ્યની સામે રણટંકાર કરીને જ્વલંત વિજય મેળવવાની વિશ્વાસ સભર શ્રદ્ધાનો જે જન્મ થયો, એ મુખ્યલાભ હતો. આવા લાભથી ગન્નત બનેલી કલિંગ-પ્રજાને હવે તો મગધ-વિજય અંગે પળનોય વિલંબ યુગ સમો જણાવા માંડ્યો. સૌ એવી અનુભૂતિ કરી રહ્યા છે,
મહારાજા ખારવેલ
-
