________________
અંગેઅંગ એ મહાનતાના ચરણ સમક્ષ વિનયાવનત બન્યા વિના ન જ રહે !
લગભગ ત્રીસેક વર્ષ જેટલા ટૂંકા રાજ્ય-કાળ દરમિયાન સૂર્યોદય જ મધ્યાહનો મહિમા પામનારા મહારાજા ખારવેલ જે યશસ્વી કાર્યો કરી ગયા, એની ઝાંખી મેળવીએ, તોય એમ થઈ જાય કે, આવા જૈનયુગ-પ્રવર્તક મહારાજા ખારવેલ જો પાક્યા ન હોત, તો આજે મગધદેશના જૈન-ઇતિહાસમાં ગૌરવ પૂર્વક યાદ કરી શકાય, એવા ઉલ્લેખોનું અસ્તિત્વ જ ન હોત ! ૩૦થી ૪૦ આસપાસની સાવ નાની ગણાય, એવી કાળ-મર્યાદામાં મહારાજા ખારવેલે પોતાની સમક્ષ ઉપસ્થિત થયેલાં અનેક-પ્રશ્નોને વીરતા અને વફાદારીપૂર્વક ઉકેલીને જે ઇતિહાસ સજર્યો, એનું વિહંગાવલોકન કંઈક આવું છે :
ઇતિહાસ-વિખ્યાત મગધ-સમ્રાટ અશોકે કલિંગની સ્વતંત્રતા પર તરાપ મારીને, ત્યાં મૌર્ય-શાસનનો ધ્વજ લહેરાતો કરવા, અસંખ્યમાનવોને યુદ્ધની વેદી પર વધેર્યા હતા અને અંતે સર્વનાશ વેરીને કલિંગને પરાધીન બનાવ્યો હતો. આ “કલિંગ-જંગ' પછી કલિંગની જનતામાં ઘર કરી ગયેલી હતાશા-નિરાશાની રાખ નીચે ઢંકાઈ ગયેલા આઝાદીના અરમાનોના અંગારાઓને ફરી તેજસ્વી બનાવવાની મુખ્ય જવાબદારી રાજા ખારવેલને અદા કરવાની હતી. આ પૂર્વે નંદવંશના આઠમાં રાજા મહાનંદે કલિંગ પર વિજય મેળવ્યા બાદ, કલિંગમાંથી એક સુવર્ણ પ્રતિમાનું પણ અપહરણ કર્યું હતું. કલિંગ જિન તરીકે ઓળખાતી એ પ્રતિમાના અપહરણથી કલિંગના કપાળે જે કલંક લાગ્યું હતું, એને ભૂંસવાનું કાર્ય પણ ખારવેલની સામે જ ઊભું હતું અને ખારવેલે આ જવાબદારીઓ રાજ્યપ્રાપ્તિ પછીના થોડા જ વર્ષોમાં જવાંમર્દાપૂર્વક અદા કરીને લૂંટાયેલી એ આબરૂને પાછી વાળી, એટલું જ નહિ, પણ કલિંગની આણ નીચે ઘણા મોટા પ્રદેશને પોતાની ભૂજાના બળે આણીને એમણે પોતાના પૂર્વજોનું નામ રોશન કર્યું.
આ મહાવિજયોમાં મહારાજા ખારવેલને મગધ પર પણ લાલ આંખ કરવી પડી ! આમાં પ્રદેશ-ભૂખ નહિ, પણ ધર્મની દાઝ નિમિત્ત બની મહારાજા ખારવેલ -
