________________
મળીને પાઠ ફરી એકવાર તપાસી જોયો. આ વખતે મને ખારવેલના સમકાલીન એક યુનાની રાજાનો નામોલ્લેખ મળી આવ્યો. આ બધી ધમાલ દરમિયાન, મેં જે માટીનું બીબું માંગ્યું હતું તે પણ મળી ગયું. અને તેની સાથે કાગળ ઉપર આંકેલી થોડી છાપો સુદ્ધાં આવી ગઈ.
૧૯૨૪માં મેં અને શ્રી રાખલદાસે સાથે મળીને, ઉપરોક્ત છાપ સાથે મારો પાઠ સરખાવી જોયો. જ્યાં જ્યાં મતભેદ હતા તેનું પણ સમાધાન કરી લીધું. આ મહેનતનું પરિણામ, બીજા કેટલાક કામકાજને અંગે તરતમાં પ્રસિદ્ધ ન થઈ શક્યું.
૧૯૨૭માં એ પ્રકટ કરતાં પહેલાં બીબાની અને કાગજી છાપની ફરી પુનરાવૃત્તિ કરી જોઈ. ૧૯૨૭ના ડિસેમ્બર મહિનામાં એ પાઠ બિહારની પત્રિકામાં છપાવ્યો. છાપનું ચિત્ર પણ પ્રકટ કર્યું. એ રીતે ૧૦ વર્ષ પછી એ કામ માંડમાંડ પૂરું થઈ શક્યું. - પં. નાથુરામ, મુનિ જિનવિજયજી વગેરે જૈન પંડિતોએ એવી સૂચના કરી કે આ લેખ તથા તેની વ્યાખ્યા મારે હિન્દીમાં છપાવવી જોઈએ. કોઈ કોઈ વિશ્વવિદ્યાલયમાં, આ શિલાલેખવાળો મારો પાઠ, શિલાલેખ શીખવવાના પાઠ્યક્રમમાં સ્વીકારાયો હતો, તેથી જૈન પંડિતોની આજ્ઞા માથે ચઢાવીને, તેમજ વિદ્યાર્થીઓને સરળતા મળે એવા હેતુથી કાશીની નાગરીપ્રચારિણી સભાની પત્રિકા માટે એક લેખ તૈયાર કર્યો. જૈન તથા બીજા વિદ્વાનો મારી ભૂલો સુધારશે અને મને સૂચના આપશે એવી મેં ઉમેદ રાખી.
શિલાલેખનો ઉકેલ બહુ કઠિન વસ્તુ છે. પથ્થર ઘસાઈ જવાથી, કાળના પ્રહારોનો ભોગ બનવાથી કઠણાઈ પાર વગરની વધી પડી છે. કોઈપણ પ્રકારે મૂળ હકીકત ઉપર પ્રકાશ પડવો જોઈએ. એજ મારી એકમાત્ર આકાંક્ષા છે.
– શિલાલેખનું મહત્ત્વ અને મુખ્ય હકીકતો :આ શિલાલેખ એટલો બધો મહત્ત્વનો છે કે વિન્સેટ સ્મિથે, ભારત વર્ષનો જે ઇતિહાસ લખ્યો હતો, તેમાં સંપાદકને લખવું પડ્યું કે આ લેખ બહાર આવ્યા પછીએ ગ્રંથનું નવું સંસ્કરણ કરવું પડ્યું.
૧૪૪
૪
~-~-~~~-~-~- મહારાજા ખારવેલા
