________________
જાય, એમ મહારાજા ખારવેલ જગતના આ ઉપવને કમળની કળીની જેમ ખૂલ્યા અને ખીલ્યા, તેમજ એ ખિલવટ જ્યારે પૂરબહારમાં હતી, ત્યારે જ ખરી પડ્યા ! એથી એમની વિદાય સદાય સતાવતી રહે, એ સહજ હતું.
મહારાજા ખારવેલ કલિંગના આકાશે સૂર્ય જેવું જીવન જીવી ગયા. આ પછી એમના પુત્ર વક્રરાય અને પછી ખારવેલ પૌત્ર વિદુહરાય પણ કલિંગના સિંહાસનને શોભાવીને સુંદર શાસન-પ્રભાવના કરી ગયા. વીર નિર્વાણના ૩૯૫માં વર્ષે વિદુહરાયનો સ્વર્ગવાસ થયો, આની સાથે જ જાણે કલિંગનો ઇતિહાસ પણ સમાપ્ત થયો ! કારણ કે આ પછી કલિંગના ઇતિહાસ પર પડદો પડી ગયેલો જણાય છે. મહારાજા ખારવેલનું જીવન તો સૂર્યની જેમ પ્રકાશિત હતું. આની સરખામણીમાં જોકે વક્રરાય વિદુહરાય ન આવી શકે. બાપ કરતા બેટા સવાયા, આ કહેવતને એઓ ચરિતાર્થ ન કરી શક્યા, પણ સાથે સાથે “દીવા તળે અંધારું” આ કહેવતને ખોટી પાડતું તેજસ્વી જીવન તો એઓએ જીવી જાણ્યું.
મહારાજા ખારવેલે પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન ઝનૂનના ઝેરી નાગ સમા પુષ્યમિત્રને કલિંગના કરંડિયે કૈદ કરીને અને પછી ઝેરની કોથળી છીનવી લઈને એ સાપને મગધના મેદાનમાં મુક્ત મને મહાલવાની ઉદારતા દાખવી હતી. પણ જંગલના ઝેરી સાપ કરતાં શહેરનો આ ઝેરી સાપ વધુ ભયાનક સાબિત થયો. જંગલનો સાપ તો ઝેર રહિત થયા પછી ફરી જીવલેણ નીવડતો નથી. પણ પુષ્યમિત્રનું ઝેરી-ઝનૂન મહારાજા ખારવેલના સ્વર્ગવાસ બાદ પુનઃ વિફર્યું અને મગધભૂમિ ફરી પાછી આતંક અને અન્યાયના હાહાકારથી કરૂણ બની ઉઠી. કહેવાય છે કે, પાપી-જીવો પોતાના પાપના ભારથી જ પ્રમાણાતીત બોજથી લદાયેલી નાવડીની જેમ નષ્ટ-ભ્રષ્ટ થઈ જતા હોય છે. પુષ્યમિત્ર માટે આ કથન બરાબર બંધ બેસતું બન્યું. થોડાક વર્ષો બાદ એના પાપનો ભાર જ એની જીવન-નાવને વિનાશના વમળ ભણી ખેંચી જઈને જળસમાધિ લેવડાવનારો બન્યો.
મહારાજા ખારવેલ
~~ ૧૨૭
