________________
શ્રી તત્ત્વાર્થ સૂત્ર ]
[ ૪૧૧ શેય મીમાંસામાં જગતના મૂળભૂત જીવ તથા અજીવ એ બે તત્ત્વનું નિરૂપણ છે. જીવની બીજાથી ચોથા અધ્યયનમાં ને અજીવની પાંચમાં અધ્યયનમાં ચર્ચા કરી છે.
(૨) બીજું અધ્યયન જીવના પાંચ ભાનું તેના ભેદનું, જીવનું લક્ષણ ઉપગ ને તેના ભેદનું. જીવના બે ભેદ (૧) સંસારી અને (૨) મુક્તાત્મા સિદ્ધનું, બીજી રીતે (૧) ત્રસ અને (૨) સ્થાવર ભેદનું, પાંચ ઇંદ્રિયો અને તેના શબ્દાદિ વિષનું, સંજ્ઞી (મન)નું, સંમુઈિમ, ગર્ભજ અને ઉપપાતરૂપી પ્રકારના જન્મનું, ૯ પ્રકારની જીવને ઉપજવાની નિઓનું, પાંચ શરીરનું, નારક અને સંમૂછિમ જીવે નપુંસઠ જ હોય અને દેવ નપુસંક ન હોય અને અનપવર્તનીય યુવાળા નારક દેવાદિ હાય વિ. કથન પર સૂત્રમાં છે.
(૩) ત્રીજુ અધ્યયન-નારક અને સાત નરકભૂમિનું તેમની તેયા, વેદના (દુઃખ), સ્થિતિનું વર્ણન છે. પછી મનુષ્યક્ષેત્ર, ૧૫ કર્મભૂમિનું, તેમાં વસતાં મનુષ્ય અને ગર્ભ જ તિય (પશુ-પક્ષી)નું અને તેમની સ્થિતિ–આયુષ્યનું કથન ૧૮ સૂવે માં છે.
(૪) ચોથું અધ્યયન પ૩ સૂત્રોમાં દેવલોકેનું, દેવાનું, તેમની જ નિકાનું, તેમના ભેદનું, દેના નિવાસ સ્થાનેનું વિમાનનું, લશ્યા, પ્રભાવ, સમૃદ્ધિ સુખ સ્થિતિ આદિનું કથન છે.
(૫) પાંચમું અધ્યયન- ૪૪ સૂત્રોમાં જીવ ઉપરાંતના જે ચાર અજીવ દ્રવ્યો (૧) ધર્માસ્તિકાય, (૨) અધર્માસ્તિકાય (૩) આકાશાસ્તિકાય અને (૪) પુદગલાસ્તિકાયનું વિસ્તૃત કથન છે. પ્રત્યેક દ્રવ્યના ગુણધર્મ કહીને તેના
