Jayoday Mahakavya Ka Samikshatmak Adhyayan

SR No.: 006171
Original Sutra Author: N/A
Author: Kailash Pandey
Publisher: Gyansagar Vagarth Vimarsh Kendra
Publication Year: 1996
Total Pages: 270
Language: Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 23 MB

Page 221

सप्तम अध्याय / 189 प्रयोग न होने से व्याकरण विरुद्ध है, क्योंकि यह धातु आत्मनेपदी है । ___ इस प्रकार उपर्युक्त दिखायी गयी स्थितियाँ प्रकृत महाकाव्य में बहुशः आयी हुई हैं। लेकिन चन्द्र में कलङ्क होने पर भी अधिक प्रकाशक एवं जगदाहलादकारक होने से नितान्त दर्शनीय, रमणीय एवं प्रिय है, यह सब लोग अङ्गीकार करते हैं । इस दृष्टि से इस महाकाव्य में उक्त कहे गये दोष ही केवल चन्द्र कलंक की भाँति विद्यमान है । चन्द्रवत् यह महाकाव्य विज्ञजनों से समादरणीय, चित्ताकर्षक, मनोज्ञ तथा प्रशंसनीय है।
* * * फुट नोट 1. नानाभावोपसम्पन्नं नानावस्थान्तरात्मकम् । लोकवृत्तानुकरणं नाट्यमेतन्मया कृतम् ॥
- ना. शा., प्र. अ. 109 2. वयोनुरूपः प्रथमस्तु वेषो, वेषानरूपश्च गतिप्रचारः। ___गतिप्रचारानुगतं च पाठयं, पाठ्यानुरूपोऽभिनयश्च कार्यः ॥ - ना. शा. 14/68 3. अदेशजो हि वेषस्तु न शोभां जनयिष्यति । मेखलीरसि बन्धे च हास्यायैवोपजायते ॥
- ना. शा. 4. भामह, काव्यालङ्कार 1/54 5. किंचिदाश्रयसौन्दर्याद् धत्ते शोभामसाध्वपि । कान्ताविलोचनन्यस्तं मलीमसमिवांजनम् ॥
- भामह, काव्यालङ्कार 1/55 6. समुदायार्थशुन्यं यत् तदपार्थमितीष्यते । उन्मत्त-मत्त बालानामुक्तेरन्यत्र दुष्यति ।- का. आ. 4/5 7. शृ. प्र., भाग-2, पृ. 411 8. एताः प्रयत्नादधिगम्य सम्यगौचित्यमालोच्य तथार्थसंस्थम् । ____मिश्राः कवीन्द्रैरथनाल्पदीर्घाः कार्या मुहुश्चैव गृहीतमुक्ताः ॥ - रुद्रट काव्या. 2/32 9. ध्वन्यालोक, 2/17, 18, 19 10. गुणानात्रित्य तिष्ठन्ती माधुर्यादीन् व्यनक्ति सा । रसास्तन्नियमो हेतुरौचित्यं वक्तृवाच्ययो।
- ध्वन्यालोक 3/6 11. रसभावादितात्पर्यमाश्रित्य विनिवेशनम् । अलंकृतीनां सर्वासामलंकारत्वसाधनम् ॥
- ध्व. वृ. पृष्ठ-208 12. विरोधरससम्बन्धिविभावादि परिग्रहः । विस्तरेणान्वितस्यापि वस्तुनोऽन्यस्य वर्णनम् ॥
अकाण्ड एव विच्छित्तिरकाण्डेचप्रकाशनम् । परिपोष गतस्यापि पौनः पुन्येन दीपनम् ।
रसस्य स्याद्विरोधाय वृत्यनौचित्यमेव च ॥ - ध्व. 3/18, 19 (चौ. सं.) . 13. अनौचित्यादृते नान्यद्रसभङ्गस्य कारणम् । प्रसिद्धौचित्यबन्धस्त रसस्योपनिषत्परा ॥
- ध्व. पृष्ठ 362 (चौ. सं.) 14. युक्त्यौचित्य - प्रतिशांदिकृतो यस्त्विह कश्चन । अनुमानविरोधः स कविमुख्यैर्निगद्यते ॥
- स. कण्ठा . 1/75