________________ પંચગ્રામનું યુદ્ધ. 1 સામર્થ્ય છે, એ દર્શાવવાની તક હવે આવી પહોંચી છે. તમે અમારી કદર કરી શકયા નહોતા; પરંતુ અમારે તમારી પાસે અમારી કદર કરાવવી છે; માટે તમે સાવધાન બનીને અમારી સાથે યુદ્ધમાં ઊતરજે અને છ લાખ દામથી જે કોઈ ભાડુતી સુભટો રાખ્યા હોય, તો તેઓને પણ તમારું રક્ષણ કરવાનું કહી દેજે.” વિરધવલે મંદ હાસ્ય કરતાં ઉત્તર આપ્યો. " સામતપાલ ! વીર પુરૂષ શબ્દમાત્રથી વૃથા બડાઈમારતા નચી; કારણ કે તેઓ પિતાનું બાહુબળ ક્રિયાથીજ પ્રકાશિત કરવાનું પસંદ કરે છે અને તેથી શબ્દચીજ બડાઈ મારે છે, તે કાયર પુરૂષજ છે.” ' વિરધવલનાં એ વચનોથી સામતપાલ તથા તેના ભાઈઓ ગુસ્સે થઈ ગયા અને ત્રણે બંધુઓ એજ સાથે અત્યંત જેરથી તેની ઊપર ધસી આવ્યા. વિરધવલ કાંઈ અસાવધ નહોતો. તે પણ તેમની સાથે અતૂલ પરાક્રમથી યુદ્ધ કરવા લાગ્યો. વસ્તુપાલ તથા તેજપાલ બને બાજુથી તેનું રક્ષણ કરતા હતા અને સામંત જેહુલ તેની પડખે ઉભે રહીને તેને મદદ કરતો હતો. ગુજરાતી વરે જે કે પ્રતાપી હતા; તો પણ મારવાડી સરદારના પ્રતાપ આગળ તેઓ નિસ્તેજ જવા લાગ્યા. પ્રબળ પ્રયાસ કરવા છતાં તેઓ તેમના ધસારાને રોકી શકયા નહિ. સામંતપાલે પ્રથમ જેહુલને જમીન પર પાડી નાંખ્યો અને ત્યારપછી વીરધવલના અશ્વને જોરથી ભાલે માર્યો. ઉપરવટ અશ્વ પ્રહારની વેદનાથી ઘણુજ જેરથી ઊછળે અને વીરધવલને અનંગપાલ તથા વિકસિંહે ભાલાના પ્રહારથી અશ્વની પીઠ ઉપરથી નીચે પાડી દીધો. સ્વામીભક્ત અધ પિતાના સ્વામીને પ્રહાર મારનાર સરદારે તરફ તેમના પ્રહારો ઝીલવાને સામો દેડી ગયો. પરંતુ તેઓ તેને પ્રહાર કરવાને બદલે રણભૂમિમાંથી લઈને ચાલતા થઈ ગયા. વીરધવલ અશ્વ ઊપરથી પડી જતાં ગુજરાતી સૈન્યમાં હાહાકાર થઈ ગયો અને સુભટો યુદ્ધકાર્યને ત્યજીને પિતાના સ્વામીની આસપાસ ટોળે વળવા લાગ્યા. આ વખતે સંધ્યાકાળ થઈ ગયા હોવાથી લડાઈ બંધ પડી અને મંત્રીશ્વર વગેરે વિરધવલને ઉપાડીને છાવણીમાં લઈ ગયા. ' વીરધવલ ચૌહાણ સરદારના પ્રહારથી ઘવાયો હતો; તોપણ તેથી તે નિર્બળ થઈ ગયો નહતો. કુશળ વૈદ્યોની ચિકિત્સાથી તેને વાગેલે પ્રહાર રૂઝાઈ ગયે અને પ્રાતઃકાળ થતાં તે પુનઃ યુદ્ધમાં ઉતરવાને તૈયાર થઈગયો. ઉપરવટ અશ્વને સ્વાધિન કરવાથી અને વીરધવલને રણભૂમિમાં અશ્વની પીઠ ઉપરથી પાડી નાંખવાથી ભીમસિંહ ચૌહાણ સરદારે ઉપર,