________________
३२६
स्त्रीप्रत्ययाः यत्रन्तात् 'ष्फो वा स्यात् स च तद्धितः । १२५१ षिद्गारादिभ्यश्च ४ । १ । ४१ । षिद्भ्यो गौरादिभ्यश्च ङीष स्यात् । गाग्यायणी। उनर्तकी। गौरी। (आमनडुहः स्त्रियां वा) अनड्वाही, अनडुही। 'आकृतिगणोऽयम् ।
१२५२ वयसि प्रथमे ४ । १। २० । प्रथम-वयोवाचिनोऽदन्तात् स्त्रियां ङीप स्यात् । कुमारी। १२५३ द्विगोः ४ । १ । २१ ।
अदन्ताद् द्विगोर्डीप स्यात् । त्रिलोकी। अजादित्वात्रिफला । ज्यनीका = सेना।
१२५४ वर्णादनुदात्तात्तोपधात्तो नः ४ । १ । ३६ ।
वर्णवाची योऽनुदात्तान्तस्तोपधस्तदन्तादनुपसर्जनात् प्रातिपदिकाद्वा ङीप तकारस्य नकारादेशश्च । एता, एनी। रोहिता, रोहिणी ।
१-'षः प्रत्ययस्य' इति ष इत् । फस्य 'प्रायन्' 'प्रायनेयो ' इति सूत्रेण । २-गाायणी-यनन्ताद् 'गाय' शब्दात् 'प्राचां फ तद्धितः' इति वैकल्पिके 'फ-' प्रत्यये षस्येसंज्ञायां लोपे फस्यायनादेशे भत्वादल्लोपे पटवे च 'गार्यायण' इत्यस्मात् स्त्रीत्वे "षिद् गौरादिभ्यश्च' इति 'होष-' प्रत्ययेऽनुबन्धलोपे भत्वादल्लोपे च विभक्तिकार्य 'गाायाणी' इति रूपम् । अत्र फेणोक्तेऽपि स्त्रीत्वे षिस्वसामर्थ्यात डोष । ३-'शिल्पिनि
वुन्' इति वुन्नन्तात ङीष् । ४-गौरादिरिति शेषः । ५-कुमारी-बाल्यवयोवाचकात् 'कुमार' शब्दात स्त्रीत्वे विवक्षिते 'वयसि प्रथमे' इति ङीप प्रत्ययः अनुबन्धलोपे भत्वेऽकारलोपे विभक्तिकार्य रूप 'कुमारी' इति । ६-त्रयाणां लोकानां समाहारः-त्रिलोकी 'सङ्खयापूर्वो द्विगुः' 'प्रकारान्तोत्तरपदो द्विगुः स्त्रियामिष्टः' इति स्त्रीत्वम् । ७-प्रजादिगणान्तर्गतत्वात इत्यर्थः, 'मजाद्यतष्टाप' इति टाप । -चित्रवर्णा ।
१२५१-पित्प्रययान्त और गौरादिगणपठित शब्दों से ङीष् प्रत्यय होता है। १२५२-प्रथमवयोवाची अदन्त से डीए होता है स्त्रीलिङ्ग की घोत्यता में । १२५३-अदन्त द्विगु से छोप होता है।
१२५४-वर्णवाची अनुदात्तान्त जो तोपध, तदन्त अनुपसर्जन से डोप होता है विकल्प से और तकार को नकार मादेश होता है।
