________________
स्त्रीप्रत्ययाः
अथ स्त्रीप्रत्ययाः
३२७
१२४४ स्त्रियाम् ४ । १ । ३ । अधिकारोऽयं समर्थानामिति यावत् । १२४५ 'अजाद्यतष्टाप् ४ । १ । ४ ।
जादीनामकारान्तस्य च वाच्यं यत् स्त्रीत्वं तत्र द्योत्ये टाप् स्यात् `अजा । एडका । अश्वा । चटका । मूषिका । बाला । वत्सा । होडा । मन्दा । विलाता | मेधा । गङ्गा । शर्वा । इत्यादिः ( अजादिगणः ) |
१२४६ उगितश्च ४ । १ । ६ ।
उगिदन्तात् प्रातिपदिकात् स्त्रियां ङीप् स्यात् । भवन्ती । पचन्ती । दीव्यन्ती ।
१२४७ टिड्ढाणञ्-द्वयसज् - दघ्नञ् - मात्रच् तयप्-ठक - ठञ्-कञ्क्रपः ४ । १ । १५ ।
अनुपसर्जनं यट्टिदादि तदन्तं यददन्तं प्रातिपदिकं ततः स्त्रियां ङीप्
-
१- प्रजादि श्रच्च तयोः समाहारः - श्रजाद्यत् तस्य वाक्ये स्त्रीस्वे द्योत्ये । तत्र अजादिगणः अजादिगरणपठितात् शब्दात् प्रदन्ताच्च शब्दात् टाप् स्यादित्यर्थः । २- अजा- 'अज' शब्दात् स्त्रीत्वविवक्षायाम् 'प्रजाद्यतष्ठाप्' इति टाप्-प्रत्ययेऽनुबन्धलोपे सवर्णदीर्घे प्रातिपदिकग्रहणे लिङ्गविशिष्टस्यापि ग्रहरणम् इत्युक्तेः सौ तल्लोपे 'मजा' इति रूपम् । ३ - सवन्ती, पचन्ती, दीव्यन्ती शतृ प्रत्ययान्तेभ्यो ङीप् 'शपश्यनोनित्यम्' इति मुम् । ( भाषातोर्डवतुप्रत्यये तु भवत्-शब्दस्य उगित्वात् ङीपि 'भवती' इति रूपम् ) ।
श्रथ स्त्रीप्रत्ययाः
१२४४-'समर्थानां प्रथमाद्वा' से पूर्व तक स्त्रियाम्' का अधिकार जाता है । १२४५ - अजादिगणपठित और आकारान्त शब्दों से टाप् होता है स्त्रीत्व द्योत्य रहते ।
१२४६-उगिदन्त प्रातिपदिक से ङीप् प्रत्यय होता है स्त्रीत्व द्योत्य रहते । १२४७ - अनुपसर्जन जो टित् तदन्त प्रातिपदिक तथा द आदि प्रत्ययान्त प्राति पदिक से ङीप होता है - स्त्रीत्व द्योत्य रहते ।
