________________
ધાર્મિક ક્રિયા છે. તે જ મોક્ષમાર્ગ છે.
વસ્તુ તે સ્વભાવ જ છે. “સ્વ” નું ભવન તે સ્વભાવ છે. પોતાનું જે થવું-પરિણમવું તે સ્વભાવ છે. નિશ્ચયથી જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું તે આત્મા
૮૩. દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયઃ આ લોકમાં છ દ્રવ્ય છે (૧) જીવ, (૨) પુદ્ગલ, (૩) ધર્માસ્તિકાય, (૪) અધર્માસ્તિકાય, (૫) આકાશ અને (૬) કાળ. બધા જ દ્રવ્યો ઉત્પાદ-વ્યય-ધોવ્યાત્મક છે. દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયત્મક છે.
દ્રવ્યઃ ગુણોના સમુહને દ્રવ્ય કહે છે. ગુણ : દ્રવ્યના પૂરા ભાગમાં અને તેની સર્વ હાલતોમાં (અવસ્થામાં)
હોય તેને ગુણ કહે છે. પર્યાયઃ ગુણોની બદલાતી અવસ્થાને પર્યાય કહે છે. ગુણોના વિશેષ કાર્યને (પરિણમનને) પર્યાય કહે છે. ગુણના કેટલા ભેદ છે? ગુણના બે ભેદ છે. (૧) સામાન્ય, (૨) વિશેષ
સામાન્ય ગુણ : જે સર્વ દ્રવ્યોમાં વ્યાપે તેને સામાન્ય ગુણ કહે છે. સામાન્ય ગુણ અનેક છે પણ તેમાં છ ગુણ મુખ્ય છે. (૧) અસ્તિત્ત્વ, (૨) વસ્તૃત્વ, (૩) દ્રવ્યત્ત્વ, (૪) પ્રમેયત્વ, (૫) અગુરુલઘુત્ત્વ, અને (૬) પ્રદેશ7. (૧) અસ્તિત્વ ગુણઃ જે શક્તિના કારણે દ્રવ્યનો કદી નાશ ન થાય, તેને
અસ્તિત્વ ગુણ કહે છે. (૨) વસ્તુત્વ ગુણઃ જે શક્તિના કારણથી દ્રવ્યમાં અર્થકિયા હોય તેને
વસ્તુત્વ ગુણ કહે છે. જેમકે ધડાની અર્થક્રિયા
જલધારણ છે. (૩) દ્રવ્યત્વ ગુણ જે શક્તિના કારણથી દ્રવ્ય સદા એક સરખા ન રહે
અને જેની પર્યાયો (હાલતો) હંમેશાં બદલતી રહે.
