________________
૭૯. ક્રોધાદિ કષાયની નિશ્ચય વ્યાખ્યા :
(૧) ક્રોધ : આત્મા શુદ્ધ ચિદાનંદમય અખંડ એપ વસ્તુ છે. તેનો જેને પ્રેમ નથી, રૂચિ નથી તેને પોતાના આત્મા પ્રત્યે ક્રોધ છે.
પુણ્ય-પાપના ભાવો અને દેવ-ગુરૂ-શાસ્ત્ર ઇત્યાદિ પર પદાર્થોની રૂચિ અને સ્વ- સ્વરૂપની અરૂચિ તે આત્મા પ્રત્યેનો દ્વેષ છે. તે અનંતાનુબંધી ક્રોધ છે.
(૨)માનઃ પુણ્ય-પાપ આદિ પર પદાર્થોમાં અહંબુદ્ધિ થવી તેના સ્વામી થવું એ અનંતાનુબંધી માન છે.
(૩) માયા : પુણ્ય-પુણ્ય આદિ પદાર્થોના પ્રેમની આડમાં ચૈતન્ય સ્વભાવમય નિજ આત્માનો અનાદાર ઇન્કાર કરવો તે અનંતાનુબંધી માયા છે.
(૪) લોભ : આવા શુદ્ધ ચિદાનંદ સ્વભાવને ભૂલીને પુણ્ય-પાપ આદિ પરપદાર્થોની અભિલાષા-વાંછા-ઇચ્છા કરવી તે અનંતાનુબંધી લોભ છે. હવે : (૧) આ શરીર, મન, વાણી, ઇન્દ્રિય ઇત્યાદિ પરપદાર્થોની અવસ્થા તે મારા કાર્ય નથી.
(૨) મારી પર્યાયમાં જે પુણ્ય-પાપના શુભાશુભ ભાવ (વિકારી ભાવ) થાય છે તે પણ મારું કાર્ય-કર્તવ્ય નથી.
(૩) એમ સર્વ પરભાવોથી ભિન્ન પડી જ્યાં નિર્દોષ, પવિત્ર ચૈતન્ય સ્વભાવમાં એકાગ્ર થયો ત્યાં કર્તા-કર્મની પ્રવૃત્તિને મટાડતી જ્ઞાન જ્યોતિ પ્રગટ થાય છે. સ્વભાવની દૃષ્ટિમાં સર્વ શુભાશુભ વિકલ્પોનું સ્વામીત્વ સહજ છૂટી જાય છે.
પરની દયા પાળવાનો રાગ ઉઠે તે હિંસા છે અને તેને પોતાનો માનવો તે મહાહિંસા (મિથ્યાત્ત્વ) છે.
રાગથી ભિન્ન પડી જ્ઞાયકના આશ્રયે વીતરાગી અવસ્થા થાય તે અહિંસા છે. તેથી આત્મા જણાય છે, અનુભવમાં આવે છે. આનું નામ ધર્મ છે.
૮૦. પંચ મહારત્નો :
(૧) દરેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર છે. આ દ્રવ્યની સ્વતંત્રતાનો સિધ્ધાંત છે. એક દ્રવ્ય
