________________
ઈહિત બોલો
આત્મપ્રશંસાની બદબૂથી ગંધાતી વાણી એટલે ગર્વિત વાણી. અભિમાનના ગિરિશ્ચંગ પર ચડવાનો રોપ-વે એટલે આત્મશ્લાઘા. અભિમાનના પર્વતમાંથી નીકળીને વહેતું ઝરણું એટલે આત્મશ્લાઘા. અહંના કાંટાળા બાવળિયાને ઉછેરીને મોટો કરતી વાડ એટલે આત્મશ્લાઘા. પોતાની વડાઈ દાખવવા જાતની પ્રશંસા થાય છે પણ હકીકતમાં પોતાની દરિદ્રતાની જ ઉદ્ઘોષણા તેના દ્વારા થઈ જાય છે. પોતાનું કાર્ય કે જીવન પોતાના વિષે કાંઈ ન કહી શકતા હોય ત્યારે પોતે જ પોતાના વિષે બોલવું પડે છે. પ્રશંસા તો બીજાએ કરવાની ચીજ છે. પોતાનામાં, બીજાએ પ્રશંસા કરવા યોગ્ય કાંઈ નથી માટે પોતાને કરવી પડે છે, તેવી દરિદ્રતા જ તેનાથી ફલિત થાય છે. માટે જ ઉપદેશમાલાના રચયિતા કહે છેઃ તમારી વાણીને ગર્વના વાઘા ન પહેરાવો. સુભાષિતકાર ગર્વિત વાણીને કાયરતા તરીકે ખતવે છેઃ
न हि शूरा विकत्थयन्ते मुखादात्मप्रशंसनम् । आत्मघातं वरं मन्ये, मुखादात्मशंसनम् ।। આત્મપ્રશંસા કરવા કરતાં આત્મવિલોપન કરી દેવું બહેતર છે.
મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજા જ્ઞાનસાર પ્રકરણમાં ચેતવણી આપે છે. પોતાનો ઉત્કર્ષ ગાનારો કલ્યાણ વૃક્ષના મૂળિયાને જ ઉખેડીને બહાર કાઢી રહ્યો છે. એક મહર્ષિ માનવીની કક્ષા નક્કી કરવા એક માપદંડ બતાવે છેઃ પોતાના ગુણોને પ્રગટ કરે તે અધમ. પોતાના ગુણોને પ્રગટ ન કરે તે મધ્યમ, પોતાના ગુણોને ઢાંકે તે ઉત્તમ.
ગુણની સુરક્ષા અને સંવર્ધન ગુપ્તતાને આભારી છે. અત્તરને ખુલ્લું રાખવાથી તેની સુવાસ ઊડી જાય છે. હવાએલા બીજને બહાર કાઢવાથી તેનો વિકાસ અટકી જાય છે. ગર્ભનું સંવર્ધન માતૃ-ઉદરના ગુપ્તાવાસમાં જ થાય છે.
૧ ૬ ૯ ]
