________________
ખંડ ચોથો.
(દોહા-છંદ.) ત્રીજો ખંડ અખંડરસ, પુરણ હુઓ પ્રમાણ ચોથો ખંડ હવે વર્ણવું, શ્રાતા સુણે સુજાણ, શીશ ધુણાવે ચમકિયે, રેમાંચિત કરે દેહ; વિકસિત નયન વદન મુદા, રસ દિયે શ્રાતા તેહ. જાણુજ શાતા આગલે, વક્તાકલા પ્રમાણ; તે આગે ધન શું કરે, જે મગસેલ પાષાણ. "દર્પણ આંધા આગલેં, બાહિરા આગલ ગીત; મુરખ આગે રસકથા, ત્રણને એકજ રીત, તે માટે સજ થઈ સુણે, શ્રોતા દીજે કાન; બૂઝે તેહને રિઝવું, લક્ષ ન ભૂલે ગ્યાન. આગે આગે રસ ઘણ, કથા સુણુતાં થાય; હવે શ્રીપાલચરિત્રના, આગે ગુણ કહેવાય.
અથ–(કવિ કહે છે કે-) અખંડ રસ સહિત ત્રીજો ખંડ પ્રમાણ પૂર્વક પૂર્ણ થયો. હવે હું ચોથો ખંડ વર્ણવું છું, તે હે સુજાણ શ્રોતા જને ! શ્રવણ કરે. શ્રાતાજન કેવા હોવા જોઈએ કે જે અર્થપૂર્ણ વચન સાંભળી ચમત્કાર સાથે માથું ડેલાવા લાગે, તથા શરીરનાં હર્ષવડે રૂવાડા ઉભાં કરી વિકધર નેત્ર સહિત હસિત વદન રાખે, તે શ્રોતા, વક્તા (કહેનાર)ને રસ–આનંદ આપે. (નહીં કે આમ તેમ શૂન્ય ચિત્તથી જેતો કે તેલાં
ખતે શ્રાતા; વક્તાને હર્ષ વધારે!) જ્યારે રસજ્ઞ શ્રોતા હોય ત્યારે વક્તાની ખુબી ખ્યાલમાં આવે છે; પરંતુ જે શ્રોતા મગસેલિયા પથરા જે અભેદ્ય હોય કે જે વર્ષાદળના ધમાં પડયા છતાં પણ જેને તે રહે, અર્થાત્ કઠોર હૃદયવાળે શ્રોતા હોય તે સુંદર વાકય પ્રવાહથી પણ પલળતો નથી. આંધળા આગળ સુંદર દર્પણ ધરવું, બહેરા આગળ સુંદર ગીત ગાવાં અને મૂરખ અગાડી રસિક કથા કહેવી એ તદન નકામાં છે;
