Vivek Chudamani

SR No.: 006075
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayanand L Dave
Publisher: Pravin Prakashan
Publication Year: 2002
Total Pages: 1182
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 25 MB

Page 238

શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠ -
અજ્ઞાનમાલસ્યજડવનિદ્રા
-પ્રમાદમૂઢત્વમુખાસ્તમોગુણાઃ | એતઃ પ્રયુક્તો ન હિ વેત્તિ કિંચિ
નિદ્રાલુવતું સ્તંભવદેવ નિષ્ઠતિ / ૧૧૮ | શ્લોકનો ગદ્ય અન્વય – અજ્ઞાનં, માતચ-નડત્વ-નિકા-પ્રમ-મૃત્વમુલ્લ: તમો: (ત્તિ) | તૈઃ (તમો:) પ્રયુ: (મનુષ્ય:) લિવિત ન હિ વેત્તિ, निद्रालुवत् वा स्तंभवत् एव (स:) तिष्ठति ॥ ११८ ॥
શબ્દાર્થ – નસ્ય - અને પ્રમાદિ – બંનેનો અર્થ “આળસ (Idleness)તો ખરો જ, પરંતુ પ્રમાદમાં વધારાનો એક દુર્ગુણ પણ ભળે છે, અને તે છે બેદરકારી(carelessness). નહત્વ-જડતા, જડપણું; ચૈતન્ય-સક્રિયતા-પ્રવાહિતાનો અભાવ; મૂહત્વ – મૂઢતા. મુ - એટલે મોહ પામવું, - એ ધાતુનું કર્મણિ ભૂતકૃદંતનું રૂપ, – મૂઢ, - એના પરથી બનેલું નામ(noun) - મૂત્વ; Infatuated perplxed, bewildered, stuperied. મહાભારતનું કુરુક્ષેત્ર-યુદ્ધ શરુ થતાં પહેલાં અર્જુનનું મન આવું – કર્મ(Duty)ની બાબતમાં મુંઝાઈ ગયું હતું - ધર્મમૂહવેતા: | (૨, ૭). આ પહેલાં કહેવાઈ ગયું છે તેમ, “મોહ' - એ તમોગુણના અનેક દોષોમાંનો એક છે. અહીં એ ફરીથી કહેવાયું છે.... , - એટલે “આ બધા', “વગેરે'. તૈઃ (તમો:) yયુ: (મનુષ્ય:) લિવિત્ર ત્તિ ! આ બધા તમોગુણના દોષો વડે ઘેરાયેલો, એની અસર તળે આવેલો માણસ કશું જ સમજતો નથી. નિદ્રાણુવત્ (વા) તંબવત્ વ તિતિ | નિવાસુ એટલે ઊંઘણશી, ઊંઘતો-ઊંઘમાં પડેલો-ઊંઘથી ઘેરાયેલો; તંગ – થાંભલો. ઊંઘણશી અથવા થાંભલાની જેમ, તે, જડ જેવો થઈ જાય, બની જાય છે.
“મોહ' પણ એક પ્રકારની નિદ્રા જ છે. અર્જુન પણ આવી “મોહનિદ્રામાં જ પડી ગયો હતો અને તેથી જ, એક ક્ષત્રિય તરીકે, અન્યાય સામે લડવું જોઈએ, એવો સ્વધર્મ તે સમજતો હોતો. ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના ઉપદેશનાં પરિણામે, તે આ મોહ-નિદ્રામાંથી જાગ્યો અને તેણે તરત જ એકરાર કર્યો કે “મારો “મોહ' નાશ પામ્યો છે, મને મારા સ્વધર્મનું સ્મરણ થયું છે,”
નો મોહ મૃતિને ધ્યા... || ૨૮, ૭રૂ || આવો છે, – તમોગુણોના દોષોનો વિપરીત પ્રભાવ. (૧૧૮)
અનુવાદ – અજ્ઞાન, આળસ, જડતા, નિદ્રા, પ્રમાદ અને મૂઢતા, - વગેરે તમના ગુણો છે. આ સર્વેની અસર તળે આવેલો જીવાત્મા કશું જ સમજતો નથી : ઊંઘણશી કે થાંભલાની જેમ તે જડ જેવો બની જાય છે. (૧૧૮) ટિપ્પણ - પિષ્ટસ્થ છેષણમ્ એટલે પિષ્ટપેષણમ્ - એટલે ખાંડેલાને (દળેલાને)
વિવેકચૂડામણિ | ૨૩૩