Page Text
________________
अत्राभिमानादहमित्यहंकृतिः
स्वार्थानुसंधानगुणेन चित्तम् ॥ ९६ ॥ શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠ :
નિગદ્યતેડાઃકરણં મનોધી
રહંકૃતિશ્ચિત્તમિતિ સ્વવૃત્તિભિઃ | મનડુ સંકલ્પવિકલ્પનાભિ
બુદ્ધિ પદાર્થોધ્યવસાયધર્મતઃ ૫ | અત્રાભિમાનાદહત્યિહંકૃતિઃ
- સ્વાર્થાનુસંધાનગુણેન ચિત્તમ્ II ૯૬ || શ્લોકનો ગદ્ય અન્વય - સ્વવૃત્તિપ: અન્તઃર પર્વ (ાવ સત Sિ) मनः धीः अहंकृति: चित्तं (च) इति निगद्यते; संकल्पविकल्पनाभिः मनः, पदार्थाध्यवसायधर्मतः बुद्धिः, अत्र अहं इति अभिमानात् अहंकृतिः स्वार्थानुધાનપુણેન વિત્તમ્ (તિ થ્થો) || (૨-૧૬)
શબ્દાર્થ - અન્તઃ (પર્વ વ સત્ ) - “અંતઃકરણ' (અંદરની ઇન્દ્રિય) (માત્ર એક જ હોવા છતાં); “છતાં” એટલે શું? “છતાં” શા માટે ? હવે પછી, તે આ પ્રમાણે, ચાર જૂદા જૂદાં નામો વડે ઓળખાય છે, ચાર જૂદી જૂદી સંજ્ઞાઓ વડે કહેવામાં આવે છે, - એ કારણે. ક્યાં ચાર જૂદા જૂદાં નામ ? - આ ચાર: મન, બુદ્ધિ (વી.), અહંકાર (મહંજાર) અને ચિત્ત.
“અંતઃકરણ”ને આવી ચાર જૂદી જૂદી સંજ્ઞાઓ શા માટે આપવામાં આવે છે ? સંકલ્પો અને વિકલ્પોનાં કારણે (સંવિન્યનામિ:) તે “મન” (મન:) કહેવાય છે; પદાર્થોના નિશ્ચયરૂપ ધર્મને લીધે, અથવા તે (એટલે કે બુદ્ધિ) પદાર્થોની નિશ્ચાયક બને છે તેથી (પલાથધ્યવસાયધર્મત:), તે “બુદ્ધિ (વીસ) - નામથી
ઓળખાય છે; અહીં (એટલે કે સ્કૂલ શરીરમાં હું-પણાનાં અભિમાનનાં કારણે (મત્ર 'પમાનતો, તેને “અહંકાર” (મહંવૃતિ:) કહેવામાં આવે છે; અને અભિપ્રેત વિષયમાં પરોવાયેલું રહેવાના તેના ગુણ અથવા સ્વભાવને કારણે, અથવા પોતે ઈશ્કેલી વસ્તુનું સતત ચિંતન કરવાની તેની ટેવને કારણે (સ્વાર્થાનુસધાન ગુણેન), તેને “ચિત્ત” એવું નામ આપવામાં આવે છે
પરંતુ મૂળભૂત રીતે, આ “અન્તઃકરણ” છે તો એક જ, તો પછી આવાં ચાર જૂદા જૂદાં નામો વડે તેને કેમ ઓળખાવવામાં આવે છે ? કેમ કહેવામાં આવે છે (નિ ) ?
માત્ર એક જ કારણ : પોતાની વિભિન્ન વૃત્તિઓના ભેદને કારણે; પોતાનાં જૂદા જૂદાં સંવેદનોને લીધે (વૃત્તિfપ:). (૯૫-૯૬) અનુવાદ – “અંતઃકરણ” (પોતે તો એક જ હોવા છતાં) પોતાની વિભિન્ન
વિવેકચૂડામણિ ! ૧૮૭
| SR No. | 006075 |
| Book Title | Vivek Chudamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jayanand L Dave |
| Publisher | Pravin Prakashan |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 1182 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 25 MB |