________________
तद् यथा अहिनिल्वयिनी वल्मीके मृता प्रत्यस्ता शयीत । एवं एव इदं શરીર શેતે ! (૪, ૪, ૭)
(“જેમ સાપની કાંચળી, સાપનાં શરીર પરથી પૃથક્ થયેલી, સાપે અનાત્મભાવથી ત્યજી દીધેલી, રાફડામાં પડી રહે, તેમ જ, જીવન્મુક્ત, અનાત્મભાવથી ત્યજેલું આ શરીર, મરી ગયેલા જેવું, કશા જ સંબંધ વિના, પડ્યું રહે છે.”)
શ્લોકમાં, સાપની કાંચળીની ઉપમા આપતી વખતે, આચાર્યશ્રી, આ શ્રુતિવાક્યનું જ વિવરણ-વિસ્તરણ કરી રહ્યા છે, એમાં શંકા નથી.
પરંતુ આ ઉપમા આપતાં પહેલાં, એ જ સંદર્ભમાં, યાજ્ઞવયે જે એક શ્લોક ટાંક્યો છે કે, અહીં, આપણી ચર્ચામાં, પ્રસ્તુત બની રહે તેવો હોવાથી, તેને ઉદ્ધત કરવાના પ્રલોભનને હું ટાળી શકતો નથી :
તત્ ષ ોો મવતિ, - ___यदा सर्वे प्रमुच्यन्ते कामा येऽस्य हृदि स्थिताः ।
अथ मोऽमृतो भवत्यत्र ब्रह्म समश्नुते इति ॥ (“મોક્ષના સંબંધમાં, આ એક શ્લોક મળે છે : જ્યારે આ આપ્તકામ બ્રહ્મવેત્તાનાં હૃદયમાં રહેલી, ઈન્દ્રિયોનાં કારણરૂપ સર્વ વાસનાઓ વિનાશ પામે છે ત્યારે, પૂર્વે-મરણધર્મવાળો હોવા છતાં તે, અવિનાશી થાય છે.”)
શ્લોકનો છંદ : અનુરુપ (૫૫૦)
પપ૧ स्रोतसा नीयते दारु यथा निम्नोन्नतस्थलम् ।
दैवेन नीयते देहो यथाकालोपभुक्तिषु ॥५५१॥ શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠઃ
સ્રોતસા નીયતે દારુ યથા નિમ્નોનસ્થલમ્
દેવેને નીયતે દેહો યથાકાલોપમુક્તિષ ૫૫૧ શ્લોકનો ગદ્ય અન્વય :
યથા સ્ત્રોતના વાઈ નિન-૩નત-સ્થતં નીયતે, (તથા) તે: સૈન યથાकाल-उपभुक्तिषु नीयते ॥५५१॥ શબ્દાર્થ : શ્લોકમાં બે સ્વતંત્ર વાક્યો આ પ્રમાણે છે :
૧૧૦૪ | વિવેકચૂડામણિ
