________________
૧૨૨
વિવેકચૂડામણિ એમ કલ્પના પણ ક્યાંથી થાય?
प्रारब्धं सिध्यति तदा यदा देहात्मना स्थितिः। देहात्मभावो नैवेष्टः प्रारब्धं त्यज्यतामतः ॥ ४६१ ॥
જે દેહરૂપે સ્થિતિ હોય, તે જ પ્રારબ્ધ કર્મ સિદ્ધ થાય; પણ દેહને આત્મા માન, એ જ્ઞાનીને તે ઈષ્ટ જ નથી; માટે પ્રારબ્ધનું અસ્તિત્વ છેડવું જ જોઈએ.
शरीरस्यापि प्रारब्धकल्पना भ्रान्तिरेव हि। अध्यस्तस्य कुतः सत्त्वमसत्त्वस्य कुतो जनिः। अजातस्य कुतो नाशः प्रारब्धमसतः कुतः॥ ४६२॥
ખરી રીતે દેહનાં પ્રારબ્ધકર્મો માનવાં એ પણ ભ્રમ જ છે, કારણ કે દેહ પિતે જ ભ્રમથી કલ્પાયેલ છે, તે તેની હયાતી જ ક્યાં છે? અને જેની હયાતી જ નથી, એને જન્મ પણ કયાંથી હોય? અને જે જ જ નથી, એને નાશ પણ કેવી રીતે થાય? આમ દેહ છે જ નહિ; તેથી એનું પ્રારબ્ધ પણ કયાંથી હોય?
शानेनाज्ञानकार्यस्य समूलस्य लयो यदि। तिष्ठत्ययं कथं देह इति शङ्कावतो जडान् । समाधातुं बाह्यरष्टया प्रारब्धं वदति श्रुतिः ॥ ४१३ न तु देहादिसत्यत्वबोधनाय विपधिताम्।। यतः श्रुतेरभिप्रायः परमार्थंकगोचरः ॥ ४६४॥
કઈ જડ માણસોને એવી શંકા થાય કે, “જો જ્ઞાનથી અજ્ઞાન અને તેના કાર્યને સમૂળગો નાશ થતે હેય, તે માણસને જ્ઞાન ઊપજ્યા પછી અજ્ઞાનનું કાર્ય આ દેહ કેમ રહે છે?” આવી શંકા કરનારાઓનું સમાધાન કરવા માટે વેદ “પ્રારબ્ધ દેહનું કારણ છે” એમ ઉપલક દષ્ટિથી બતાવે છે, પણ સમજુ માણસને “દેહ વગેરે સત્ય છે” એમ
