________________
વિવેચૂડામણિ
૧૧૫ જાગતાની પેઠે બધું સમજે છે, પણ જાગ્રત અવસ્થાના ધર્મોથી રહિત હોય છે, અને જેનું જ્ઞાન વાસના વગરનું હોય છે, એ “જીવન્મુક્ત” કહેવાય છે.
शान्तसंसारकलनः कलावानपि निष्कलः। यः सचित्तोऽपि निश्चिन्तः स जीवन्मुक्त इष्यते ॥४३१॥
જેની સંસારની વાસના શમી ગઈ હય, જે વ્યવહારમાં હોવાથી વિકારવાળે દેખાય, છતાં જેનામાં વિકાર નથી; અને જે ચિત્તવાળો હોવા છતાં પણ નિશ્ચિત છે, એ “જીવન્મુક્ત” મનાય છે.
वर्तमानेऽपि देहेस्मिञ्छायावदनुवर्तिनि । अहंताममताभावो जीवन्मुक्तस्य लक्षणम् ॥४३२॥.
(પ્રારબ્ધકર્મ હોય ત્યાં સુધી) છાયાની જેમ પિતાની સાથે જ રહેતું શરીર હયાત છતાં જેને એના પર “હું અને મારું” એવી ભાવના ન હોય, એ જીવન્મુક્તનું લક્ષણ છે. - · अतीताननुसन्धानं भविष्यदविचारणम् ।
औदासीन्यमपि प्राप्ते जीवन्मुक्तस्य लक्षणम् ॥ ४३३॥
જે થઈ ગયું હોય એને યાદ ન કરવું, જે થવાનું હેય એની ચિંતા ન કરવી અને (ચાલુ) જે આવી મળ્યું હેય તે તરફ પણ ઉદાસીન રહેવું, એ જીવન્મુક્તનું લક્ષણ છે.
गुणदोषविशिष्टेऽस्मिन्स्वभावेन विलक्षणे। सर्वत्र समदाशत्वं,जीवन्मुक्तस्य लक्षणम् ॥ ४३४ ॥
ગુણ-દષવાળા અને સ્વભાવથી જ વિલક્ષણ આ સંસારમાં સૌ ઉપર સમાન દષ્ટિ રાખવી, એ જીવન્મુક્તનું લક્ષણ છે.
इष्टानिष्टार्थसम्प्राप्तौ समदर्शितयाऽऽत्मनि । उभयत्राविकारित्वं जीवन्मुक्तस्य लक्षणम् ॥ ४३५ ॥
કુલ
