________________
૧૬
મનુષ્યના ૩૦૩ ભેદ. કર્મભૂમિ–(અસિ–મસી અને કૃષિ [ખેતી ] ને વેપાર
ચાલે તે.) ૧૫ છે. ૫ ભરત, ૫ ઐરવત અને
૫ મહાવિદેહ. અકર્મભૂમિ–(અસિ–મસી (શાહીથી લખવાને વેપારીને
કૃષિને વેપાર ન હોય તે.) ક્ષેત્ર ૩૦ છે. ૫ હિમવત, ૫ ઐરણ્યવત, ૫ હરિવર્ષ, ૫ રમ્યફ, ૫ દેવકુરૂ ને ૫ ઉત્તરકુરૂ. તેમાં યુગલિઆ એટલે ભાઈ--બેન સાથે જન્મ, પરણે અને સાથે મરીને દેવગતિમાં ઉપજે,
તે રહે છે. અંતદ્વપ-પ૬ છે. તેમાં યુગલિઆ મનુષ્ય અને તિર્યંચ
રહે છે. આ જંબુદ્વીપમાં પૂર્વ પશ્ચિમ લાંબા એવા હિમવત અને શિખરી ૨ પર્વતો છે. તે ૨ પર્વતની ૨ દિશાના ચારે છેડામાંથી બલ્બ ગજદંત લવણ સમુદ્રમાં ગયેલા છે. એ આઠે દાઢા (ગજદંત) ઉપર ૭ -૭ અંતદ્વપ હોવાથી ૮ ૪૭ = પ૬ અંતદ્વપ છે.
૧૫ કર્મભૂમિ, ૩૦ અકર્મભૂમિ ને પ૬ અંતદ્વીપ મળી ૧૦૧ ક્ષેત્રના ગર્ભ જ અપર્યાપ્તા અને ગર્ભજ પર્યાપ્તા મળી ૨૦૨ અને ગર્ભજ મનુષ્યના મલ મૂત્ર વિગેરે ૧૪ અશુચિ પદાર્થોમાં ઉત્પન્ન થનારા ૧૦૧ સમૂચ્છિમ અપર્યાપ્તા મનુષ્ય મળી કુલ ૩૦૩ ભેદ (તેમાંથી આપણે જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રના ગર્ભજ પર્યાપ્તા મનુષ્ય કહેવાઈએ.)
