________________
શિલ્પકળાને આશ્રયીને રહેલા અનેક ખ્યાલો, જે એકંદરે આધ્યાત્મિક લાભમાં ફલિત થતા હોય છે, તેને નજરમાં રાખીને આ નિર્માણ કાર્ય થતું હોય છે. ટાવરની ઊંચાઈ મંદિર કરતાં ઊંચી હોઈ શકે પણ કળાની દૃષ્ટિએ મંદિરની ઊંચાઈને પહોંચીવળવું મુશ્કેલ છે.
આ મુદ્દો બાંધકામ અને શિલ્પકલા વચ્ચેનો ભેદ જણાવે છે. ટેઈલરિંગ અને ડિઝાઈનિંગ વચ્ચે ફરક છે. આર્ટને Exempted Category માં ગણાવી મોટા ડ્રેસ ડિઝાઈનરો સો ટકાની કરમુક્તિ મેળવી લેતા હોય છે. શિલ્પકળા પર નભનારાને આવી સુઝ કદાચ નહીં હોય ! પણ કળા તો છેવટે કળા જ છે.
પક્ષીઓની કોઈ જાતિ નાશ પામતી જણાય તો સરકારને Rare Species ને જાળવવા મથામણ કરે છે. કોઈ ખાસ કળા નાશ પામતી જણાય તો તેને જાળવવા કરોડોનો ખર્ચ કરીને પણ તેની જાળવણી થાય છે. મંદિર નિર્માણ એ ખરેખર એક Unique Art છે. મંદિર નિર્માણ-જીર્ણોદ્ધારની પરંપરાએ આ કળાને આજે પણ જીવંત રાખી છે. Preservance of Art એ કોઈ નાનો સૂનો લાભ નથી. આમ આની પાછળ વપરાતી રકમ આ રીતે પણ વ્યર્થ નથી એમ બુદ્ધિમાનો સમજી શકે છે.
એક ઊંચા ટાવરનો બત્રીસમાં માળનો સ્લેબ નાખવા યાંત્રિક - સાધનો કામ કરે છે. યંત્રો દ્વારા સામગ્રી ઉપર પહોંચે છે. જ્યારે પાલિતાણા શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર ઊભેલી મંદિર શ્રેણી જોતા પ્રશ્ન થશે કે સેંકડો વર્ષો પૂર્વે જ્યારે ચડવાના પગથિયા પણ નહોતા ત્યારે આ લાખો ટન પાષાણ માનવીય શક્તિ અને સક્રિયતાથી કઈ રીતે અટલો ઉપર પહોંચ્યો હશે !
ભારત દેશની આ આગવી અસ્મિતા છે. લગભગ મંદિર નિર્માણમાં વપરાતો પાષાણ ભારતમાં સુલભ છે, અન્યત્ર દુર્લભ છે. મકરાણાનો માર્બલ હોય કે ધ્રાંગધ્રા કે ધોળપુરી પાષાણ હોય,
(વિચારોની દીવાદાંડી
(૦૫ -
