________________
વીતરાગતા, સમતા, પ્રસન્નતા વગેરે ગુણોના બદલે અનેકાનેક દોષો દેખાવા લાગ્યા. અને તેઓ પ્રભુ પ્રતિમાની મજાક ઉડાવતા બોલી ઉઠ્યા.
વપુરેવતવાચણે સ્પષ્ટ મિષ્ટાન્નભોજન “વાહ રે તારી વીતરાગતા ! તારુ હૃષ્ટપુષ્ટ શરીર જ સૂચિત કરે છે કે તુ મિષ્ટાન્નનું ભોજન કરતો હશે, કેમકે તપસ્યા અને પુષ્ટ દેહનો ક્યારેય સમાગમ નથી હોતો.”,
એમને પોતાના પાંડિત્યપણાનું અભિમાન હતું. એ કારણે તેઓ પોતાના પેટ ઉપર મજબૂત પટ્ટો બાંધીને ફરતા હતા. જો કોઈ આ સંદર્ભમાં પ્રશ્ન પૂછે તો તેઓ એ જ કહેતા કે “મારું જ્ઞાન દિન-પ્રતિદિન વધતું જાય છે, એ પેટ ફાડીને બહાર ન નીકળી જાય, માટે આ પાટો બાંધી રાખ્યો છે. તેઓ પોતાની સાથે એક સીઢી એક જાળ તથા એક કોદાળી પણ રાખતા હતા. એ બતાવવા માટે કે જો કોઈ વાદી મારા ભયથી ભૂમિમાં ઘુસી જાય, તો એને આ કોદાળીથી ખોદીને હું બહાર કાઢી દઉં. જો જલમાં છુપાઈ જાય તો એને આ જાળમાં ફસાવી દઉં. અને કોઈ આકાશમાં ચઢી જાય તો એને આ સીઢીથી નીચે ઉતારી દઉં. અર્થાત્ એમને પોતાના જ્ઞાનનું અત્યધિક અજીર્ણ થઈ ચૂક્યું હતું. તેઓ પોતાની જાતને “સર્વજ્ઞપુત્ર માનતા હતા. આ આધારે એમણે એક પ્રતિજ્ઞા કરી. હતી કે “જો હું કોઈ શાસ્ત્રનું રહસ્ય ન સમજી શકું અને એ રહસ્ય મને કોઈ સમજાવી દે, તો હું એનો આજીવન શિષ્ય બની જઈશ.”
એક દિવસ એક એવી આશ્ચર્યજનક ઘટના ઘટિત થઈ, જેથી હરિભદ્રનું અભિમાન ચૂર-ચૂર થઈ ગયું અને એમના જીવનમાં ભારે પરિવર્તન આવી ગયું. એક દિવસ તેઓ એક જૈન ઉપાશ્રયની નજીકથી ગુજરી રહ્યા હતા. એ ઉપાશ્રયમાં એક સાધ્વીજી મ.સા. “ક્ષેત્રસમાસ' ગ્રંથનું સ્વાધ્યાય કરી રહ્યા હતા. એક જ ગાથાનું પુનરાવર્તન ચાલી રહ્યું હતું. પુરોહિત હરિભદ્ર એ ગાથાને ધ્યાનપૂર્વક સાંભળી અને તેઓ ચિંતનની ઉંડી ખાઈમાં ખોવાઈ ગયા. એ ગાથા આ પ્રમાણે હતી.
ચક્કી દુર્ગ હરિ પણગં, પણગ, ચક્કીર્ણ કેસો ચક્કી
કેસવ ચક્કી કસવ દુ, ચક્કી કેસી ચ ચક્કી યા પં. હરિભદ્ર આ ગાથાના અર્થના વિષયમાં વિચારતા રહ્યા કે આ ચક્કી-ચક્કીશું છે? મારા વેદશાસ્ત્રમાં તો હજુ સુધી આવો કોઈ શબ્દ આવ્યો નથી? એમને આ ગાથાના અર્થની સમજણ ન પડી. વારંવાર વિચારવા છતાં પણ એમને નિરાશા જ હાથ લાગી. એમને પોતાની પ્રતિજ્ઞા યાદ આવી અને એ ગાથાના રહસ્યને જાણવા માટે તેઓ સાધ્વીજી મ.સા.ની પાસે ગયા.