________________
ઐરાવત તેમજ મહાવિદેહ આ ત્રણ ક્ષેત્ર કર્મભૂમિ છે. અકર્મભૂમિ અહીં યુગલિકનો જન્મ થાય છે. અહીં અસિ, મસિ, કૃષિ વગેરે કંઈ નથી હોતું. ધર્મ પણ નથી હોતો. કલ્પવૃક્ષ અહીંના લોકોની ઈચ્છા પૂરી કરે છે. અહીંના જીવ અલ્પકષાયવાળા તેમજ મરીને દેવલોકમાં જવાવાળા હોય છે. વિશેષ વર્ણન કાલચક્રમાં બતાવવામાં આવશે)
સાત ક્ષેત્રોમાંથી હિમવંત, હરિવર્ષ, રમ્યફ, હૈરણ્યવંત આ જ ક્ષેત્ર તથા દેવગુરુ અને ઉત્તરકુરને ઉમેરવાથી કુલ ૬ અકર્મભૂમિઓ છે. નદીઓની ઉત્પત્તિ સ્થાન તેમજ નિપાતકુન્ડઃ
છ કુલધર પર્વતના મધ્યભાગમાં છ દ્રહ છે. આમાંથી નદીઓ નીકળીને શીખરના અગ્રભાગ ઉપર મગરમચ્છના મુખની જેમ આકારવાળી વજરત્નની બનેલી જીભરૂપ પરનાલામાંથી પોતાના (નદીના) નામવાળી વજરત્નમય નિપાત કુડમાં પડે છે. આ સમયે પાણીનો પ્રવાહ રત્નોના પ્રભાવથી મિશ્રિત હોવાના કારણે મોતીના હારની જેમ અતિરમણીય લાગે છે. કચ્છમાંથી આ નદીઓ પોતપોતાના ક્ષેત્રમાં વહીને પૂર્વ-પશ્ચિમ લવણ સમુદ્રમાં ભળી જાય છે. કુલ નદીઓ ૯૦ હોવાના કારણે એના નિપાતકુણ્ડ પણ ૯૦ છે. મહાવિદેહની વિજયોમાં વહેતી ગંગા-સિંધુ તેમજ રક્તા-રક્તવતી નદીઓ તેમજ ૧૨ અંતર નદીઓ પર્વતથી નથી નીકળતી પરંતુ પર્વતની તળેટીમાં એ વિજયાદિમાં આવેલા કુંડમાંથી જ નીકળે છે. માટે આ નદીઓના મગરમચ્છના મુખ સમાન પરનાલા નથી હોતા. આ પરનાલા ૭ ક્ષેત્રોની ૧૪ મહાનદીઓના જ હોય છે.
ભરતક્ષેત્રના ૬ ખંડ
|
મ
વ
EMP3
પપદ્રહ
-
S
A તમિસ્ત્રી ગુફા B ખંડ અપાતા ગુફા
સિંધુ પ્રપાત કુડ
ગંગા પ્રપાત કુડ D માગધ તીર્થ E વરદામ તીર્થ E પ્રભાસ તીર્થ
=
' 5S
લવણ સમુદ્ર
(145)
