________________
કોશાનો વિચાર કરતા કરતા એમના વિચાર ચિંતનમાં પરિવર્તન થવા લાગ્યા. એમના આત્માથી અવાજ આવ્યો “પરંતુ કોશા પણ તો એક બંધન છે. એક એવું બંધન જેને મને પોતાના કુળ, જાતિ, પરિવારથી દૂર રાખ્યો. આ કેવો મોહ જેને મને પોતાના પિતાની મૃત્યુથી અનભિજ્ઞ રાખ્યો. આ બંધનમાં ફસાયા પછી હું ન તો મારા પિતાનો ચહેરો જોઈ શક્યો અને ન તો મારા પિતાને કામ આવ્યો. ન દુનિયા મને સમજી શકી અને ન તો હું મારો અનમોલ મનુષ્ય ભવ સાર્થક કરી શક્યો. મેં ઉચ્ચકુળમાં જન્મ લીધો પણ બાર વર્ષો સુધી વેશ્યાના ઘરમાં રહીને પોતાના કુળને કલંકિત કર્યું. રહી વાત મંત્રી પદ સ્વીકાર કરવાની, તો જેનાથી પિતાજીની અકાળે મૃત્યુ થઈ તેવી મંત્રી મુદ્રાથી શો લાભ? આ પ્રમાણે ચિંતનની ધારા વધતી ગઈ અને એમના મન તથા આત્માની વચ્ચે સંઘર્ષ છેડાઈ ગયો. એમની સુષુપ્ત આત્મા જાગૃત થઈ.
એમણે નિર્ણય કર્યો કે રાજયપદ અને કોશા બંને જ બંધન છે. હવે મારે આ બંધનોમાં નથી બંધાવવું. એક ઝટકામાં બધા જ મોહપાશને છોડીને તત્ક્ષણ લોન્ચ કરી લીધો. દેવપ્રદત સાધુ વેશ પહેરીને રાજયસભામાં આવ્યા. એમના બદલાયેલા રૂપને જોઈને રાજા, શ્રીયક સહિત બધા સભાસદ આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા. બધાના મનમાં ઉઠેલી શંકાઓનું સમાધાન કરતાં મુનિ સ્થૂલિભદ્રજીએ કહ્યું રાજન્ ! રાગ અને વૈરાગ્યના માનસિક યુદ્ધમાં વૈરાગ્યની જીત થઈ. મને બંનેમાંથી આ જ માર્ગ ઉચિત લાગ્યો.” આટલું કહીને એમણે રાજાને પોતાનું ચિંતન બતાવ્યું. રાજાએ પોતાની જીજ્ઞાસા પ્રગટ કરતાં એમને પૂછયું “માન્યું કે રાજયપદ તથા નારી એ બંધન છે પરંતુ શું સાધુ જીવનમાં બંધન ઓછું છે? સાધુત્વ સ્વીકાર્યા પછી તો કેટલીય મર્યાદાઓનું પાલન કરવું પડે છે. તો તમે આ બંધનોને સ્વીકારવાને માટે કેવી રીતે તૈયાર થઈ ગયા? | મુનિ સ્થૂલિભદ્રએ કહ્યું - માન્યું કે સાધુજીવન પણ એક બંધન છે. સાધુ બનીને શરીર, ઈન્દ્રિય અને મનની પ્રવૃત્તિઓ પર તાળુ લાગી જાય છે. પરંતુ ભવિષ્યમાં આ જ બંધનોથી કર્મોને તોડીને આત્મા સાદિ અનંત કાળને માટે સ્વતંત્ર બની જાય છે. શાશ્વત સુખને પ્રાપ્ત કરે છે. એનાથી વિપરીત નારી અને રાજ્યપદ રૂપી બંધનથી તો આ આત્મા ભવિષ્યમાં નરકના અને વધારેય દુઃખદાયી બંધનોમાં બંધાઈ જાય છે. બંધન બંનેમાં છે જ પરંતુ સાધુત્વના બંધનોથી આત્મા ભવાંતરમાં સુખી થાય છે અને સાંસારિક બંધનોથી આત્મા દુર્ગતિનો શિકાર બને છે. તો હવે તમે જ બતાવો કયું બંધન સ્વીકારવામાં ચતુરાઈ છે? આ સાંભળીને રાજા નિરૂત્તર થઈ ગયા. “ધર્મલાભ” ના આશિષ આપીને મુનિ સ્થૂલિભદ્ર ત્યાંથી નીકળીને ત્યાં બિરાજીત ચતુર્દશ પૂર્વધારી મુનિ સંભૂતિવિજયજીની પાસે ગયા. રાજા સહિત બધા લોકોને લાગ્યું કે કોશાના ચંગુલમાં ફસાયા પછી નીકળવું બહુ જ મુશ્કેલ છે. માટે આ સ્થૂલિભદ્રનો વેરાગ્ય કાચો છે કે પાક્કો તે જાણવા માટે રાજાએ એમની પાછળ એક ગુપ્તચર મોકલ્યો. ગુપ્તચર દ્વારા
સ્થૂલિભદ્રજીના આચાર્યજીની પાસે જવાના સમાચાર જાણીને શ્રીયકને મંત્રીપદ પ્રદાન કર્યું. યક્ષો, લક્ષદિશા વગેરે સાતેય બહેનોએ પણ દીક્ષા અંગીકાર કરી.