________________
૩૪
શ્રી સંવેગ રંગશાળા ગ્રંથનો ગુજરાતી અનુવાદ : દ્વાર પહેલું (ભરતી) કરે,” તેમ તું પ્રજાજનની વૃદ્ધિ કરનારે થજે. (ચંદ્રપક્ષમાં શુકલપક્ષને ચંદ્ર નેને આનંદ આપનાર અને કળાઓથી યુક્ત પ્રતિદિન વૃદ્ધિ પામતે–એમ સમજવું.) (૫૯) પ્રકૃતિથી મહાન, પ્રકૃતિથી જ દઢ પ્રતિષ્ઠા(ધીરતા)વાળે, પ્રકૃતિએ જ સ્થિર સ્વભાવવાળ, પ્રકૃતિએ જ સુવર્ણરત્ન સમાન (ઉજવલ-નિર્મળ) કાન્તિવાળે, ઉત્તમ જાતિ-વંશવાળ અને પંડિતને અનુસરતે એ હે પુત્ર ! તું લેકમાં મેરુની જેમ ચિરકાળ સ્થિર પ્રભુત્વને ધારણ કરજે. (મેરુના પક્ષમાં મોટો અચળ, સ્થિર અને સુવર્ણ–રત્નની કાતિવાળે, ઉત્તમ જાતિના વાંસવૃક્ષેવાળે તથા દેથી યુક્ત-એમ સમજવું.) (૫૧૦-૫૧૧) વળી ગંભીરતારૂપ પાણીથી અલંકૃત, ગુણરૂપી મણિને નિધિ અને બહુ (નઈ ) નમરકારના સમૂહને સ્વીકારતા, તું સમુદ્રની જેમ મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરીશ નહિ. (સમુદ્રપક્ષે વધતા ઊંડાણથી શોભત, મણિ–રને ભંડાર અને ઘણું નદીઓને સ્વીકારતે એમ સમજવું.) (૧૨)
એમ મહસેન રાજા વિવિધ યુક્તિઓથી પુત્રને શિખામણ દઈને સામતે, મંત્રીઓ વગેરેને અને નગરકેને પ્રેમપૂર્વક કહે છે કે-(૧૩) હવે પછી આ તમારો સ્વામી છે, ચહ્યું છે અને આધાર છે, માટે મારી જેમ એની આશામાં સદાય વર્તવું. (૫૧૪) વળી રાજ્યને પામેલા મેં હાસ્યથી, પ્રધથી કે લેભથી જે તમને દુભવ્યા હેય, તે પણ હવે મને ક્ષમા કરવા યોગ્ય છે. (તમે ક્ષમા કરો.) (૧૫)
રાણુને ઉપદેશ -કનકવતીને પણ કહ્યું, “હે દેવી! તું પણ હવે પ્રમાદ (મેહને) છોડ, સર્વવિરતિને અનુસર અને સંસારવાસથી વિરામ કર. (મુક્ત થા.) (૫૧૬) જ્યાં નિચે સતત વિનાશ કરનારે કૃતાન્ત (યમરાજ) પાસે જ રહે છે, ત્યાં (સંસારમાં) સ્વજનમાં, ધનમાં અને યૌવનમાં રાગ કરવાનું સ્થાન (કારણો શું છે ? (૫૧૭) તે પછી પ્રવ્રયા માટે તૈયાર થએલા રાજાની વાણીરૂપી વજથી તાડના કરાયેલી (બંધ પમાડેલી) રાણ આંસુનાં પ્રવાહથી વ્યાકૂળ (ગભરાયેલાં) નેત્રવાળી (રડતી રડતી) આ પ્રમાણે બેલી. (૫૧૮) દેવી-વૃદ્ધત્વમાં ઉચિત ( પ્રસ્તુત અર્થ= ) આ સાધુતાને વર્તમાનમાં કર્યો પ્રસંગ છે? રાજા-વિજળીના ચમકારા જેવા ચંચળ જીવનમાં વૃદ્ધત્વ આવશે કે નહિ તેને કેણ જાણે છે? (૫૧૯) દેવી-તમારી સુંદર શરીરની કાન્તિ-શોભા દુસહ પરી. કહોને કેમ સહશે? રાજા-હાડ અને ચામડાની ગુંથણીવાળી (મઢેલી) એ કાયામાં શું સુંદર છે? (૨૦) દેવી-કેટલાક દિવસ સ્વગૃહમાં જ રહે, શા માટે ઉત્સુક થાઓ છે? રાજા-શ્રેયઃ કાર્યો બહુ વિધવાળાં હોય છે, માટે ક્ષણ પણ રહેવું-રોકાવું કેમ કેગ્ય ગણાય? (પર૧) દેવી-તે પણ નિજપુગની રાજ્યલક્ષ્મીને શ્રેષ્ઠ વિસ્તાર ( ધૂમધામ) તે જુઓ. રાજા-સંસારમાં અનંતવાર ભમતાઓને નહિ જોયેલું શું (બાકી રહ્યો છે? (પર૨) દેવી-(સમુહુર) વિશાળ–અખૂટ લક્ષમી હોવા છતાં દુષ્કર આ ચારિત્રથી શું? રાજા-શરદના વાદળ જેવી નાશવંત આ લક્ષ્મીમાં તને શું વિશ્વાસ છે? (પર૩) દેવી